میلیتاری (Military) |مقالات نظامی

پس از طراحی وساخت بمب افکن راهبردی B- 70 توسط آمریکا، متخصصان شوروی سابق متقابلاً به طراحی و ساخت هواپیمایی با سرعت و ارتفاع پرواز بالا اقدام کردند. این جنگنده شکاری که MIG- 25 Foxbat  نام نهاده شد، سریعترین و بلندپروازترین هواپیمای جهان در آن ایام محسوب میشد. جنگنده شکاری رهگیر MIG-25 که توسط شرکت « میکویان گورویچ »  ساخته شد، دارای سرعت 2/3 ماخ ( از ارتفاع 13 کیلومتری به بالا) و 85/0 ماخ  در سطح دریا و برد دو هزار و 575 کیلومتر، قابلیت پرواز تا ارتفاع 37 هزار و 650 متری، مجهز به دو دستگاه موتور توربو جت  R-31 ساخت تومانسکی با پس سوز  و کشش فو ق العاده هر کدام 110 کیلونیوتن، بهره مند از رادار فاکس فایر ( نام ناتو) و سه رادار هشداردهنده سایرنا، نرخ اوج گیری 12 هزار و 480 متر در دقیقه، مسلح به دو جفت موشک حرارتی AA-7 ایکس/  AA-8آفید و موشک هدایت شونده AA-6 آکرید میباشد. مناسب ترین شیوه بهره گیری از میگ 25 ، در نبردهای ارتفاع بالا بود. البته توانایی شناسایی و رهگیری نیز در نمون ههای بعدی میگ 25 به آن افزوده شد. بنا به نظر برخی از کارشناسان، وجود خصوصیات بالا در میگ 25 منجر به این شد که هواپیمای مذکور یک جنگ افزار راهبردی برای عراق محسوب شود. البته وجود این خصوصیات به معنای بدون نقص بودن میگ 25 نیست. از جمله نقاط ضعف میگ 25 این بود که خلبان نمی توانست در مد ت زمان طولانی با سرعت 3 ماخ و در ارتفاع بسیار بالا پرواز کند. عدم رعایت احتیاط در این مورد منجر به واماندگی ( Stall) موتورها شده و خلبان در مهار ( کنترل) هواپیما دچار مشکلات جدی میشد. حتی در صورت عدم بروز ایرادهای جدی در چنین شرایطی، موتورها نیاز به تعمیر اساسی پس از پرواز داشتند. یکی دیگر از نقاط ضعف هواپیمای میگ 25 ، ضعف در نبردهای هوایی ارتفاع پایین بود. این نکته در زمان درگیریهای انجام شده در ارتفاع پایین در برابر هواپیماهای اف- 14 ، اف- 4 و حتی اف- 5 ایرانی به خوبی به نمایش گذارده شد. یکی از دلائل اصلی واگذاری هواپیماهای اف- 14 به ایران از سوی آمریکا، در زمان رژیم پهلوی، پروازهای جاسوسی و شناسایی هواپیماهای میگ 25 شوروی سابق بر فراز آسمان ایران بود. بعدها با آشکار شدن نواقص میگ 25 و رفع آنها، طراحی وساخت میگ 31 رقم خورد.

اقدامات پدافندهوایی جمهوری اسلامی ایران جهت مقابله با هواپیمای میگ 25:

با واگذاری هواپیماهای میگ 25 از سوی شوروی سابق به عراقیها، تأمین امنیت هوایی آسمان کشورمان با مشکل بزرگی مواجه شد. عدم دسترسی موشکهای هاوک و حتی موشکهای شلیک شده از هواپیماهای اف- 14 به سقف پروازی بالای میگ 25 ، آسمان ایران اسلامی را برای هواپیماهای عراقی امن کرده بود. شکار هواپیماهای مسافربری و خصوصاً هواپیمای حامل وزیر وقت خارجه الجزایر، از جمله جنایات بعثیها به وسیله میگ 25 محسوب میشود. همت وتوان نیروی هوایی در بخشهای آفندی وپدافندهوایی معطوف به اصابت قرار دادن میگهای 25 شده بود. این هواپیماها بیش از آنکه دارای کارایی نظامی و تأثیرگذار در حملات راهبردی باشد، دارای تبعات منفی از نظر عملیات روانی بود. اگرچه رادارهای پدافندهوایی قابلیت اکتشاف و شناسایی می گهای 25 را داشتند، اما موضوع مهم در تکمیل مأموریت پدافند هوایی در برابر میگ 25 ، درگیری و انهدام آنها محسوب میشد. با وجود پرتاب موفقیت آمیز موشکهای هاوک به سمت میگ 25 ، مشکل ارتفاع بالای این هواپیماها مانع از تکمیل زنجیره وظایف پدافندهوایی بود. این مشکل ناشی از سستی و یا کمکاری پدافندهوایی در برابر میگ 25 نبود، بلکه مربوط به مقدورات و تواناییهای تجهیزاتی پدافند آن روز جمهوری اسلامی ایران میشد. از جمله موارد اثبا ت کننده این ادعا، اسناد حمله هوایی عراق در تاریخ 15 فروردین 1364 به شهر تهران است که وظایف ( کشف، شناسایی و درگیری) توسط پدافندهوایی انجام شد، اما مشکل ارتفاع بالا مانع از اصابت موشک هاوک به هواپیمای میگ 25 و انهدام آن شد. برابر اسناد موجود: « در تاریخ 15 فروردین 64 ، در ساعت 22 یک فروند هواپیمای میگ 25 به شهر تهران حمله میکند و یک تیر موشک هاوک نیز از سایت هاوک 2 به طرف دشمن شلیک میشود، لیکن [ به دلیل ارتفاع بالای میگ 25 ] به هدف اصابت نمیکند »

مشکل عدم دسترسی تجهیزات پدافندهوایی به ارتفاع پروازی میگ 25 و کم بودن ارتفاع پرواز هواپیماهای جنگنده ایرانی در مقایسه با میگ 25 ، منجر به افزایش جسارت عراقیها در بمباران مناطق مختلف کشور و ایجاد دور جدیدی از جنگ شهرها شده بود. اگرچه بیشتر حملات هوایی میگ 25 علیه تهران، اصفهان و خارک بود، اما این مطلب به آن معنا نیست که سایر نقاط کشور از گزند این هواپیما در امان بودند. برابر اسناد و مدارک موجود، حملات هواپیماهای میگ 25 عراقی در جریان جنگ شهرها علیه مردم بیگناه تبریز، زنجان، بوشهر و... به وقوع پیوسته است. به عنوان مثال:

 « در تاریخ 22 بهمن 65 ، در ساعت 16:56 با هواپیمای میگ 25 اطراف پمپ بنزین گلشهر و مزار شهدای کرج بمباران میشود ».

« در تاریخ 24 بهمن 65 ، در ساعت 19:40 دو فروند هواپیمای میگ 25 به آسمان شهر تهران تجاوز و اقدام به بمباران م یکنند که دانشگاه صنعتی شریف و پارک هجرت در خیابان زنجان مورد اصابت واقع و سه نفر شهید و 5 نفر مجروح میشوند ».

« در تاریخ 25 بهمن 65 ، در ساعت 05:59 شهر بزرگ تهران و در ساعت 6:02 شهر تبریز توسط سه فروند هواپیمای میگ 25 به طور جداگانه بمباران میشود، لیکن هیچگونه خسارتی گزارش نمی گردد ».

 در طول جنگ شهرها، اگر چه اقداماتی انجام شد ( استقرار سایتهای هاوک در ارتفاعات، استفاده از موشکهای دریا پایه استاندارد بر روی لانچر هاوک، استفاده از موشک هاوک در هواپیماهای اف- 14 و...) لیکن نتوانست انتظارات را برآورده سازد، اما تجربهه ای مناسبی را رقم زد که زمینه ساز نوآوریهای بعدی شد. نوآور یهایی همچون پروژ ههای سجیل، صاعقه و... بررسی برخی از ابتکاهای انجام شده توسط کارکنان پدافند هوایی، جهت کسب موفقیت در برابر پرواز میگهای 25 عراقی ومسائل پیش روی هرکدام از طر حهای فوق، جالب توجه است.

 برخی از طر حها و ابتکارهای انجام شده توسط پدافند هوایی جهت ساقط کردن میگ 25 در سالهای دفاع مقدس:

1- افزایش ارتفاع سایتهای هاوک جهت درگیری با میگ 25: جهت رفع مشکل عدم دسترسی سامانه های پدافندهوایی جمهوری اسلامی ایران به ارتفاع پروازی هواپیماهای میگ 25 ، افزایش ارتفاع استقرار سایتهای هاوک، از جمله اولین تدابیر اتخاذ شده در این خصوص بود. استقرار سایت هاوک در محدوده سایت رادار کرج که منجر به افزایش ارتفاع دو هزار متری ( حدود شش هزار پا) میشد، در همین راستا انجام گرفت. این سایت در چند روز اول استقرار به دلیل بروز دو مشکل اصلی قادر به انجام وظایف محوله نبود. اولین مشکل، بروز تداخل امواج سامانه های راداری مربوط به رادار پیش اخطار کرج و سامانه های راداری هاوک بود. مشکل بعدی، نوع روانه و عدم هماهنگی مابین اجزای راداری سایت هاوک بود. این موضوع با ابتکار عمل دوتن از مأموران اعزامی از سایت هاوک کهریزک برطرف شد. یکی دیگر از سای تهای هاوک که تدبیر افزایش ارتفاع در آن در نظر

 گرفته شده بود، سایت هاوک هفت تیر ( در جاده ساوه) بود. به تدریج مشخص شد که باید ابتکار بهتری را جایگزین این ایده کرد.

2- پروژه شباهنگ ( استفاده از موشکهای سامانه پدافندهوایی دریا پایه استاندارد): در گام بعدی، اقدام در خصوص بهره گیری از موشکهای پدافندهوایی دریاپایه استاندارد به جای موشک هاوک بر روی پرتابگر هاوک مورد آزمون قرار گرفت. سایت هاوک شماره 2 ( مستقر در احمدآباد مستوفی) وسایت هاوک مستقر در جزیره خارک، از جمله سایتهایی بودند که پروژه شباهنگ در آنها به مورد اجرا درآمد. البته اولین آزمونها درخصوص پروژه شباهنگ، در سایت 3 کهریزک انجام شد. پس از پرتاب موفقیت آمیز موشکهای استاندارد از روی پرتابگر هاوک، امیدها جهت دسترسی به ارتفاع بالاتر پروازی میگهای 25 افزایش یافت. از جمله اینکه در مقطعی از تاریخ دفاع مقدس، وظیفه دفاع در برابر میگ 25 به شباهنگ سپرده شد. برابر اسناد موجود:

« در تاریخ 11 خرداد 64 فرمانده گروه [ پدافندهوایی ] تهران در رابطه با طرح شباهنگ اعلام میدارد که تجهیزات مربوط، به سایت کرج، حمل و در حالت عملیاتی قرار گرفته است.  فرماندهی پدافند هوایی [ کشور] به فرمانده گروه [ پدافندهوایی] تهران ابلاغ مینماید که در صورت تجاوز هوایی به تهران فقط سامانه های پروژه شباهنگ درگیر و در صورت غیرعملیاتی شدن شباهنگ، سایت 2 هاوک درگیر و در صورت داشتن دو هدف در یک زمان، سامانه های شباهنگ و سایت 2 با هم اقدام . راهکنشی ( تاکتیکی) به عمل آورند ». با وجود پرتاب موفقیت آمیز موشک شباهنگ از پرتابگر، یکی از مشکلات عمده در آن مقطع، هدایت دقیق موشک استاندارد به سمت هدف بود. این مطلب کارایی ابتکار فوق را تحت الشعاع قرار میداد. این پروژه بعدها نیز مسیر تحقیقاتی خود را طی کرد و نتایج جالبی از آن به دست آمد که منجر به تقویت توان دفاعی کشور شد.

3- استفاده مناسب و افزایش بهره وری سامانه HQ2 های پدافندهوایی: علاوه بر موارد فوق، خریداری سامانه پدافندهوایی 2 HQ (با توان پوشش بالاتر از ارتفاع متوسط ) از کشور چین جهت تأمین پوشش هوایی در ارتفاع بالاتر، مدنظر قرار گرفت. اولین گروه اعزامی از کارکنان پدافند هوایی جهت طی دوره سامانه پدافندهوایی  HQ2، مشتمل بر زبده ترین کارکنان غیور پدافندهوایی ارتش و سپاه، آموز شهای لازم را در چین فرا گرفتند. ، با توجه به تصمیمهای اتخاذ شده از سوی مسئولان طراز اول کشور، سامانه پدافندهوایی 2 HQ در اختیار سپاه پاسداران قرار گرفت و کارکنان ارتشی پدافندهوایی که دوره را طی کرده بودند، به سایت 2HQ سپاه مأمور شدند. حضور کارکنان پدافندهوایی ارتش به عنوان مأمور در پدافند هوایی سپاه آن چنان مؤثر بود که آثار آن به رغم گذشت سا لها همچنان باقی مانده است. با همکاری مشترک سایت راداری سوباشی ( زیرمجموعه یکی از یگانهای تحت امر پدافند هوایی ارتش) و ارائه سمت، برد و ارتفاع هدف و واگذاری مشخصات هواپیمای میگ 25 عراقی به سایت موشکی  HQ2، شلیک موفقیت آمیز با سرانگشتان با کفایت فرزندان ارتش اسلام انجام شد. پس از سرنگونی هواپیمای میگ 25 عراقی، کارشناسان نظامی دنیا بر قدرت پدافندهوایی جمهوری اسلامی ایران مُهر تأیید زدند و مأموریت میگ 25 در جنگ شهرها و بمباران مردم بیگناه ایران اسلامی برای همیشه متوقف و جنگ شهرها وارد فاز جدیدی شد. این بار تمرکز عراقی ها استفاده از موشکهای دوربرد و زمین به زمین برای حمله به شهرهای بزرگ ایران بود. در این خصوص مراجعه همزمان به اسناد و مدارک و همچنین تاریخ شفاهی و اظهارات پیشکسوتان پدافند هوایی راهگشا خواهد بود. برابر اسناد موجود:

« در تاریخ 26 بهمن 65 ، در ساعت 12:25 یک فروند میگ 25 با شماره B07Z در موقعیت BD3050 و با سرعت 1100 نات و  ارتفاع 50 هزار پا [ هواپیمای فوق در آسمان اصفهان دارای ارتفاع حدود هفتاد هزار پا بود] در دید رادار بندر امام و سپس در دید رادار بوشهر قرار میگیرد. ضمن اعلام وضعیت قرمز اصفهان، موقعیت هواپیما لحظه به لحظه [توسط سایت راداری سوباشی همدان] به سایت موشکی HQ2 گزارش  و پس از محو مسیر از رادار نیز، موقعیت به صورت تخمینی گزارش و در ساعت 12:30 سامانه موشکی، قادر به رهگیری شده و با شلیک سه تیر موشک، هواپیما را سرنگون میسازد که خلبان هواپیما ستوانیکم عبد الرحمان البیانی با چتر بیرون پریده و در شمال شرقی مسجد سلیمان [ حوالی اصفهان] زنده دستگیر میشود».

« در همین خصوص سرهنگ بازنشسته حسین صفری ابهری میگوید: حدود روز بیستم عملیات والفجر 8 بود که به  ما ابلاغ شد برای اعزام به کشور چین وطی دوره آموزشی سامانه پدافندهوایی HQ2 از منطقه خارج شویم. در آن دوره دو گروه، یکی از پدافندهوایی ارتش و دیگری از پدافندهوایی سپاه حضور داشتند. پس از پایان دوره، با توجه به اینکه سامانه موشکی HQ2J را که قرار بود در اختیار پدافند هوایی ارتش قرار بگیرد، بنا به دلایلی در اختیار سپاه قرار گرفت و من و بقیه همکاران با توجه به اینکه تنها متخصصان این سامانه ها بودیم، به سپاه مأمور شدیم که تجربه بسیار خوبی بود از همکاری و اتحاد این دو نهاد. در شروع کار در گرمدره ( سایت هاوک قدیم) که در اختیار سپاه بود، مستقر و بعد از مدتی به دو گروه آموزشی و عملیاتی تقسیم شدیم؛ من در گروه عملیات مسئولیت افسر کنترل آتش را عهده دار بودم. این اولین مأموریت ما در سایت شهدای خیبر بود که تجهیزات را مستقر و عملیاتی کردیم و بعد از مدتی برای عملیات کربلای 5 ، یک سایت را به منظور آماده کردن در رامهرمز گسترش دادیم. سایت در حال آماده شدن بود که محل ما کشف و مورد تهاجم موشکی عراق قرار گرفت. الزاماً محل را ترک کردیم و جهت استقرار بعدی به اصفهان ( منطقه فلاورجان) رفتیم و در یک منطقه کشاورزی، سایت ( یابن الزهرا) پایه گذاری شد. سایت خیلی سریع آماده شد و تجهیزات گسترش یافت. با توجه به اینکه کلیه کارکنان در هر تخصص، دوره یکسان طی کرده بودند و در تیمی که جهت عملیات پیش بینی شده بود، از کارکنان فنی کسی در نظر گرفته نشده بود و لازم بود کل امور تعمیراتی نیز توسط خود کارکنان عملیات انجام شود، بعد از آغاز به کار سایت و انجام سرویسها و آزمایشهای مربوط، مشخص شد که بخشی از سامانه که در اتاق عملیات ( تراک 3 ) است، اشکال دارد و کلیه فرایند سامانه را با اشکال مواجه کرده است. با تلاش زیاد معلوم شد در یک شاسی به عمد خرابکاری شده، به طوری که در جایی که باید لامپی با شماره خاص گذاشته شود، یک لامپ با شماره دیگر کار گذاشته بودند و روی شاسی را عمداً به غلط نوشته بودند، ولی در نقشه، لامپ دیگری بود و اشکالی مشابه که ظاهراً چینیها در هر سامانه اعمال کرده بودند که ما مجبور شویم از آنها جهت رفع عیب کمک بگیریم و به این وسیله برای خود جایی باز کنند، ولی از آنجایی که خداوند در تمام مراحل یار ما بود این اشکالات رفع و با از جان گذشتگی و کارهایی که بیشتر به معجزه شبیه بود، سایت عملیاتی شد. مثلاً سوختگیری موشک به صورت دستی و توسط سطل و قیف که با هیچ معیاری همخوانی ندارد، انجام گرفت ».

 سرهنگ صفری ابهری ادامه میدهد: « برابر هماهنگی انجام شده با رادارسوباشی همدان، قرار بود به محض برخاستن میگ 25 در عراق، به ما اطلاع داده شود که همینطور هم شد و به محض اطلاع، دستگاهها را آماده کردیم و آنتن رادار را در سمت مورد نظر قرار دادیم. در فاصله 120 کیلومتری هدف ظاهر شد. ستوان حیدری، افسر کنترل شکاری سایت راداری سوباشی اطلاعات لازم را به سایت موشکی HQ2 ارائه میکرد و عملیات بر روی آن به خوبی انجام شد. اینگونه بود که کار عملیاتی را انجام میدادیم؛ هر کس به طریقی دست به دعا برداشته بود و از خدا کمک میخواست و فضایی بسیار پاک و معنوی ایجاد شده بود که قابل وصف نیست. خلاصه، اقدام به شلیک اولین و دومین تیر موشک کردیم و شلیک موشک سوم بود که هواپیما را سرنگون کرد و از اوج آسمان به زیر کشید. در مختصاتی که ما اعلام کردیم، ( دروازه تهران) لاشه هواپیما به دست آمد و خلبانش هم اسیر شد. از آن روز به بعدآسمان آبی کشور عزیزمان از لوث وجود میگ 25 پاک شد و دیگر تا پایان جنگ هیچ شهری مورد تهاجم این هواپیما قرار نگرفت. از این تاریخ تا اتمام جنگ، من مسوولیت تعمیر و نگهداری کابین عملیات سایتهای گسترش یافته را عهده دار بودم که به فضل الهی کلیه سایتها تا پایان جنگ بدون کمک خارجیان و بدون دریافت قطعه ای از خارج به صورت عملیاتی حفظ گردید ».

 در این خصوص باز گویی خاطره سردار محمد حسن منصوریان، معاون هماهنگ کننده قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء( ص) ارتش جمهوری اسلامی ایران که در آن ایام در سایت یابن الزهرا حضور داشت نیز قابل تأمل است. وی در مصاحبه ای در این خصوص میگوید: وقتی این اتفاق مهم [سقوط هواپیمای میگ 25 ] رخ داد و هواپیمای میگ توسط پدافندهوایی منهدم شد، نیروهای عراقی اصلاً فکرش را نمیکردند که ما بتوانیم این هواپیما را شکار کنیم، حتی با کشور شوروی سابق که میگ 25 را در اختیار عراق قرار داده بود، دچار مشکل شدند که چرا این هواپیما در ارتفاع بالای 70 هزارپا مورد اصابت موشک قرار گرفته است ؟! ».

پس از این موفقیت، اهمیت سایت راداری سوباشی در تأمین امنیت کشور بیش از پیش مشخص شد؛ تا آنجا که مسئولان عراقی به صراحت برای نابودی سایت راداری سوباشی خط ونشان میکشیدند. برابر اسناد موجود:

« در تاریخ یکم اسفند 65 فرماندهی پدافندهوایی [ کشور] موضوع اعلامیه دشمن را به شرح زیر به فرماندهی نهاجا یادآوری میکند که با اطلاعیه دشمن... و مورد حمله قرار دادن منابع اقتصادی و نظامی کشور و سرنگونی میگ 25 در منطقه اصفهان و با کمک رادار سوباشی، امکان حملات پیشبینی شده و همه جانبه از سوی دشمن به رادار [ سوباشی] و پایگاه[ هوایی] همدان را حتمی میسازد و ضروری است اقدامات پدافندی مناسب پیش بینی شود ».

لاشه میگ-25 عراقی در حوالی اصفهان

نحوه تعامل پدافند هوایی و نیروی هوایی در رهگیری هواپیماهای میگ 25:

هما نگونه که پیش از این عنوان شد، اولین سلاح مورد استفاده توسط پدافندهوایی در برابر تجاوزهای هوایی که به عنوان لایه اول دفاع هوایی نیز شناخته میشود، دفاع هوایی هواپایه میباشد. این نوع دفاع مبتنی بر استفاده از هواپیماهای جنگنده شکاری- رهگیر در برابر هجوم هواپیماهای دشمن است. در صورت عدم موفقیت هواپیماهای موصوف، هدف، به سامانه های پدافندهوایی در لایه های مختلف دفاع هوایی واگذار میشود. در مورد درگیری میگ 25 با هواپیماهای ایرانی موارد مختلفی به ثبت رسیده است. از جمله این موارد مربوط به درگیری تاریخ سیزدهم تیرماه 1365، هواپیمای اف- 5 ای  ( F- 5E) با میگ 25 عراقی است. در این درگیری خلبان هواپیمای ایرانی موفق به اصابت قرار دادن میگ 25 توسط مسلسل شد. یکی از خلبانان حاضر در درگیری در خصوص نقش افسران کنترل شکاری سایت راداری در رهگیری موفق وانهدام هواپیمای میگ 25 میگوید: « ... این نشاندهنده این نکته است که برادر سروان هدی [ افسر کنترل شکاری سایت رادار در زمان رهگیری میگ 25 ] کاملاً به کارشان وارد و بر اعصاب شان مسلط هستند. کار کارکنان کنترل شکاری و رادار در سطح بسیار عالی بود و به هیچ وجه هیجان زده نشده بودند دقیقاً از موقعیتهای ما و هواپیمای دشمن مطلع بودند و حتی دقیقاً میدانستند که راه برگشت هواپیمای دشمن در کجاست و ما را در این منطقه با ارتفاع پایین تر نگه داشتند و نگذاشتند که ما با هواپیمای دشمن رو در رو قرار بگیریم؛ چون اگر چنین میشد، هواپیمای دشمن با موشکهای دوربردی که داشت ما را هدف قرار میداد. در مجموع کار بزرگی که این برادر انجام داد، باعث شد که نه تنها هواپیمای دشمن نتواند ما را رهگیری کند، بلکه رادارهای آنها نیز نتوانستند ما را تشخیص دهند و ما توانستیم در انجام این مأموریت موفق باشیم ». این خاطره بیانگر گوشه ای کوچک از وحدت وهمدلی نیروهای آفندهوایی وپدافندهوایی در برابر دشمن بعثی و تلاش آنها جهت مصون سازی آسمان کشور از وجود ناپاک دشمنان است.

منبع: مجله صف شماره 375

نویسندگان: رضا جهانفر – محمود حجامی