میلیتاری (Military) |مقالات نظامی

قبل از تهاجم اقوام بدوی به امپراطوری روم باستان ،این امپراطوری به دو قسمت غربی به پایتختی رم و قسمت شرقی (بیزانس) به مرکزیت قسطنطنیه تقسیم شده بود.آنچه از این امپراطوری به میراث باقی ماند جهان مسیحیت به رهبری پاپ ها بود که در مقاطعی خاص بر سلاطین بزرگ اروپا همچون شارلمانی (پادشاه فرانک ها) نیز حکمشان نافذ بود.به تدریج براثرعوامل مختلف در اروپا،اختلاف میان پاپ ها افزایش یافت و دو کلیسای رم و قسطنطنیه هم سرانجام در سال 1055 میلادی از هم جدا شدند.با این جدایی دو شعبۀ بزرگ مسیحیت یعنی کاتولیک (در رم) و ارتدوکس (در قسطنطنیه) به وجود آمدند.

این وقایع هم زمان بود با پیشروی ترکمانان سلجوقی در غرب ایران به سوی آسیای صغیر و سپس جنگ ملازگرد.از آن سو فاطمیان شیعی مذهب هم در مصر،شام،فلسطین و نواحی اطراف حکم می راندند که با هجوم سپاهیان سلجوقی مواجه شدند و شام را از دست دادند.این جنگ ها و به دنبال آن نبرد های متعدد بین امرا و شاهزادگان سلجوقی در شام و آسیای صغیر بر بی نظمی ها ونابسامانی ها افزود و شرایط را برای تجارت و مسافرت،به ویژه مسیحیان در نواحی شام،آسیای صغیر،فلسطین و نواحی ساحلی درهم ریخت.از این اوضاع امپراطوری و مردم تحقیر شدۀ روم (به خاطر شکست در ملازگرد) و پاپ های قسطنطنیه به خاطر رقابت با کلیسای رم  بهره بردند،زیرا در این دوران حاکمیت فئودال ها باعث بروز مشکلات اقتصادی و اجتماعی بسیاری در اروپای آن زمان شده بود.

آنها با آن که املاک وسیعی داشتند،اما با این حال برای دست آوردن زمین های بیشتر ،مدام به جنگ و جدال با یکدیگر مشغول بودند.جنگ فئودال ها با یکدیگر به تدریج امنیت و آرامش را ازمیان می برد و از آنجا که اروپا قارۀ کوچکی است روز به روز جنگ میان آن ها نیز بیشتر می شد.نیروی نظامی فئودال ها ،شوالیه ها بودند.شوالیه ها که نجیب زادگان سواره نظام به شمار می آمدند،کار و افتخارشان جنگیدن بود.یعنی هنگام جنگ و جدال،مشغول به کار بودند و هنگام آرامش اوضاع بی کار می شدند و درآمدی نداشتند و به همین سبب درچنین مواقعی دست به راهزنی و غارتگری هم می زدند.

علاوه بر جنگ میان فئودال ها و راهزنی شوالیه ها،گرسنگی دهقانان (روستاییان) نیز عاملی بود که بر خرابی اوضاع می افزود ،زیرا رعایا به خاطر کمبود زمین،جنگ ها،غارتگری ها و استثمار شدید وضع بسیار نابسامانی داشتند.به سبب وجود چنین اوضاع و احوالی ،پس از آن که پاپ فرمان جنگ های صلیبی را صادر کرد،تمام این گروهها در پی منافع خود به جنبش در آمدند.

بنابراین علل مهم آغاز این جنگ ها را می توان چنین بر شمرد :

• شکست بیزانس در جنگ ملازگرد و تقاضای امپراتور بیزانس از پاپ برای جلوگیری از پیشرفت ترکمانان سلجوقی
• تمایل پاپ به مطیع ساختن کلیسای ارتدوکس (قسطنطنیه) از طریق کمک به بیزانس.
• تصمیم پاپ برای تصرف بیت المقدص
• علاقۀ فئودال ها برای دست یافتن به زمین و زندگی بهتر
• اشتیاق شوالیه ها برای بدست آوردن ثروت و افتخار
• امید دهقانان گرسنه اروپا برای بدست آوردن زمین و زندگی بهتر

اما در شرق چه می گذشت.از اواخر دورۀ غزنویان،ترکمانان سلجوقی گاه به گاه شمال غرب ایران و ارمنستان را مورد هجوم قرار می دادند.بعدها پس از استیلای کامل سلجوقیان بر ایران،حملات به ارمنستان شکلی علنی و دائمی به خود گرفت.

این منطقه نگهبان مهمی برای خاک امپراطوری روم محسوب می گشت.طغرل فقط یک بار و آن هم به سال 1054 تا نواحی ملازگرد آمد،ولی پس از پیشروی وی به سال 1059 ،برای نخستین بار جنگاوران ترکمان قدم به خاک روم نهاده و سیواس را فتح کردند.در سال 1064 میلادی شهر آنی پایتخت دیرین ارامنه منهدم و سال بعد قلعۀ مرزی ادسا(رها) را مورد تهاجم قرار دادند سپس سه سال بعد قیصریه شهر عمدۀ ایالت کاپادوکیه را فتح کردند.به دنبال این موفقیت ها آن ها تا سال 1070 میلادی قیصریۀ نو (نیکسر)،آموریوم(عموریه)،قونیه تا سواحل دریای اژه را به زیر سلطه در آوردند و یک سال بعد (1071) در نبرد ملازگرد با اسیر نمودن امپراتوری روم شرق سایۀ وحشت را بر اروپا گستراندند.

به اعتقاد رانسیمان از زمان ملکشاه سلجوقی ، ترکمانان بی قرار دشت های مرکزی آناطولی را که به وسیلۀ نجیب زادگان بیزانطی (رومی) اداره می شد و تقریباً جمعیت انبوهی نداشت و شرایط بسیاری مساعدی نیز از نظر اکولوژیک برای چرای دام ها داشت ،مورد توجه قرار داده بودند.به همین دلیل سلطان ملکشاه عموزادۀ خود سلیمان بن قتلمش را بعد ازکروفرهای اولیۀ پدرش،اینک دوباره در راس گروهی از ترکمانان بدین نواحی رهسپارکرد.

افسر سلجوق

در اروپا به ویژه در روم شرقی این واقعه را زیر ذره بین گرفته بودند و طلیعۀ هجوم ترکمانان و ظهور آن ها مشاهده می کردند،مخصوصاً آنکه به تدریج اصطکاک های سلجوقیان با فاطمیان مصر نیز شدت یافت و مشکلات فراوانی برای کاروان های تجاری و زائران مسیحی اعزامی به سوی بیت المقدص به وجود می آورد.در این میان مردم شهرهای بزرگ و تاجر پیشۀ روم از جمله پیزا،ژن،ونیز و آمالقی بیش از همه متضرر می شدند.آنها از مدت ها قبل در مدیترانۀ شرقی نبض اقتصاد تجاری را در دست داشته و نظر بر بازارهای شرق دوخته بودند.

تصویر قرون‌وسطایی از پیتر هرمیت رهبر شوالیه‌ها، سربازان و زنان به سمت اورشلیم در جنگ صلیبی یکم

 

 

اما مسیحیان بدون توجه به این ائتلاف ،با ارسال نامه و پخش خبر فتح نیقیه در شرق اروپا،درامتداد جادۀ قدیمی بیزانطین در پهنۀ آناطولی(آسیا صغیر) مجدداً به حرکت درآمدند،قلیچ ارسلان در مقابل جنب و جوش مجدد آنها اقدام به جمع آوری سربازان پراکنده نمود و به اتفاق حسن حاکم دست نشاندۀ سلجوقیان در کاپادوکیه و نیز امیر دانشمندیان ترکمان که تازه هوشیار شده بود،آمادۀ جنگ شدند.این جنگ در ناحیۀ درولیه اتفاق افتاد که سرانجامی جز شکست برای سلجوقیان نداشت و باقی خزائن قلیچ ارسلان به دست صلیبیان افتاد.

 

پس از این وقایع ، قلیچ ارسلان قونیه را به پایتختی برگزید.اما صلیبیون بر آنجا نیز هجوم برده و شهر را با وجود مقاومت شدید ترکمانان،فتح کردند و مغولبین را به کوهستان ها متواری نموند.سپس در عملیات نظامی سریع بعدی اسمرنه و فریجیه را از دست پسران ترکمان چکا بیرون آوردند.ولی باز آرام نگرفتند و به سوی نواحی طرسوس و انطاکیه آمده آن نواحی را نیز متصرف شدند.انطاکیه در این ایام در دست ترکمنان بود.حکومت این منطقه در سال های قبل از طرف ملکشاه سلجوقی به یاغی سیان ترکمان تفویض شده بود.

 

سقوط این ناحیۀ مهم (انطاکیه)متاسفانه در اوج اختلافات امرای ترکمان اتفاق افتاد،زیرا بین دو برادر یعنی رضوان امیرحلب و دقاق امیر دمشق دشمنی شدیدتری به وجود آمده بود.یاغی سیان که دخترش زن رضوان بود در اوج محاصرۀ انطاکیه توسط سپاهیان صلیبی توانسته بود دقاق را به حمایت از خود برانگیزاند ولی وی در زمان حرکت به سوی انطاکیه ناگهان در وسط راه سپاهیان خود را برگشت داد.سپاهیان رضوان در 1098 با اکراه زمانی به حرکت درآمد که دیگر ثمری نداشت.امیرموصل که خود اتابک یک شاهزاده کوچک سلجوقی درقنداق بود با تلاش فراوان سعی کرد حدود 30 هزار سپاه را بدان سو اعزام کند.ولی این نیرو هم با شنیدن خبر عصیان مسیحیان ادسا بدان نواحی رهسپار شدند.

 

فشار و پیشروی صلیبیون در این مدت روز به روز افزایش می یافت و پیشروی آنها تا سال 1105 میلادی کار را بدان جا کشاند که وزیرالافصل مصری برای بازپسگیری فلسطین از سلجوقیان دمشق و امیر آنان کمک خواست .آنها برای توافق مدتی را به مذاکره گذارنده و به نتیجۀ مثبتی هم رسیدند ولی با مرگ دقاق اختلافات بین جانشینان او با اتابکش به قدری شدت یافت که از اهمیت این ائتلاف علیه مسیحیان صلیبی غافل ماندند.

 

از آن سو دوسال بعد قلیچ ارسلان هم در گذشت و موجی از ناآرامی ها را پشت سرباقی گذاشت.پسربزرگ او در جنگ خابور مغوب و اسیر سلطان محمد سلجوقی شد.پسر دیگرش مسعود به دربارترکمانان دانشمندیان پناه برد و پسرچهارمش در قونیه ناگهان با آزاد شدن ملکشاه ازسوی سلطان محمد روبرو شد که در قونیه مدعی حکومت بود.متاسفانه این اختلافات بین امرای ترکمان گاه در صحنه های سیاسی و نظامی به شکل بسیار قبیحی از جمله درخواست کمک از صلیبیون نیز می انجامید که این مسئله بیشتر در نواحی حلب ، شام و دمشق نمود می یافت.این امر سبب گشت تا گاهی شرایط بسیار مساعدی برای پیشروی صلیبیون به وجود آورد.

 

همین عوامل متعدد بود که موجب شد تا آنان در همان سال های اول یعنی تا 13 ژانویه 1099 با سرعت به سوی اورشلیم بیایند و آن نواحی را فتح کنند.اواخر ژوئیه (شعبان 492 ه) بیت المقدس فتح و حمام خون در شهر به راه افتاد.پس ازاین پیروزی صلیبیان در اندک مدتی چنیدن دولت – شهر را در سرزمین های متصرف شده ایجاد نمودند که مهمترین آنها در بیت المقدس ،طرابلس (لبنان) و ادسا بود.

 

 

 

دولت‌های صلیبی تشکیل‌شده پس از نخستین جنگ صلیبی

 

 

فئودال ها (کنت ها و دوک ها) اینک به هدف خود رسیده و ادارۀ این نقاط را برعهده می گرفتند.شوالیه ها نیز صاحب امکانات وسیع و مقام و منصب و گروهی از دهقانان هم صاحب زمین شدند.اما سقوط بیت المقدس و چند ناحیۀ پراهمیت دیگر،مسلمانان چه ترکمانان سنی و چه فاطمیان شیعی را به شدت تکان داد و موجب وحشت آنها گشت.

 

بنابراین حاکمان نواحی شام و دولت فاطمیان آمادۀ پیکار با شرایط بهتری شدند.در آن زمان دولتی به نام آل زنگی به قدرت رسیده بودند که حکمرانان آن توانستند چندین بار طمع تلخ شکست را بر صلیبیان بچشانند و حتی ادسا را از آنان پس بگیرند.

 

شکست در ادسا اروپاییان را وحشت زده کرد و پاپ را برآن داشت که فرمان دومین جنگ صلیبی (1147-1149) را به رهبری کنراد سوم ولویی هفتم صادر کند.صلیبیون با نظم بیشتر و فرماندهی بهتر عازم جنگ شدند،لینک در نبرد با آل زنگی شکست خوردند.

 

 

ایوبیان و در برابر صلیبیون

 

 

درجریان جنگ های آل زنگی با صلیبیون،شخصی به نام صلاح الدین ایوبی که از کردهای ایران بود،دلاوری و شجاعت بسیار از خود نشان داد.پس از اتحاد دولت آل زنگی با دولت فاطمیان،صلاح الدین ازسوی دولت آل زنگی به منظور فرماندهی نیروهای فاطمیان به مصر عازم شد اما وی چون دولت فاطمیان را ضعیف و ناتوان دید به عمر آن خاتمه داد و با تشکیل دولت ایوبیان ،نیروی بسیار قدرتمندی برای جنگ با صلیبیون فراهم ساخت.

 

وی توانست به تدریج شام وبیت المقدس را ازچنگ صلیبیون بدرآورد.بازپسگیری بیت المقدس شکست بزرگی برای اروپائیان و مجموعه رهبران و طراحان جنگ های صلیبی بود. به همین جهت ماشین تبلیغات بار دیگر به راه افتاد و پاپ نیز فرمان سومین جنگ صلیبی (1189-1192 میلادی) را به فرماندهی پادشاهان اروپا همچون بارباروسا ،ریچارد شیردل  و فیلیپ دوم صادر کرد.با پخش این خبردرآسیای صغیر تا اورشلیم،صلاح الدین ایوبی بار دیگر به جمع آوری تجهیزات و بسیج قوا برآمد.دربین امرای ترکمان هم جنب و جوش به وجود آمد از جمله بار دیگر اتابک دمشق با حاکم موصل هم پیمان شدند و تحت حمایت سلجوقیان ایران سعی کردند با ایجاد ائتلاف بزرگ برای صلیبیان مشکلاتی ایجاد کند.اما این اقدامات هم ثمری به بار نیاورد.

 

دوره های چهارم جنگ های صلیبی (1202-1204) پنجم(1218-1221) ،ششم (1128-1229) هفتم (1248-1254  با حملۀ لویی نهم پادشاه فرانسه و ادوارد پادشاه انگلستان به تونس) و هشتمین و آخرین جنگ های صلیبی تا سال 1292 میلادی ادامه یافت.در این آخرین نبرد سیف الدین قلاوون فرمانروای مملوکان مصر،دژ عکا آخرین دژ صلیبیون را تصرف کرد و به جنگ های 197 سالۀ صلیبی پایان داد.