میلیتاری (Military) |مقالات نظامی

مقدمه /عضدالدین ابوشجاع آلپ ارسلان محمد (ترکی: آلپ = شجاع، ارسلان= شیر) پسر چغری بیگ داوود دومین شاه از سلسله سلجوقی در ایران است. سلجوقیان نسب به سلجوق نامی می‌برند که یکی از خوانین ترکان در ماوراءالنهر و بخارا بوده است.

آلپ ارسلان بعد از اسلام آوردن نام خود را به محمد تغییر داد و به‌خاطر شجاعت‌هایی که نشان داد لقب «آلپ ارسلان» گرفت که در ترکی به معنای «شیر شجاع» است. او پس از ساکن کردن قوم خویش در منطقه برسلان امروزی و سر و سامان دادن به منطقه شمال خراسان و بعد از پدرش داود حاکم خراسان شد و پس از عمویش طغرل به سلطنت رسید

 قلمروي سلجوقيان در اوج قدرت

پیشینه سلجوقیان

سلجوقیان در اصل غزهای ترکمان بودند که در دوران سامانی در اطراف دریاچه خوارزم (آرال)، سیردریا و آمودریا می‌زیستند.
سلجوقیان که به اسلام رو آورده بودند، پس از ریاست سلجوق بن دقاق، نام سلاجقه را به خود گرفتند و به سامانیان در مبارزه با دشمنانشان بسیار یاری کردند. پسر سلجوق به نام میکاییل که بعد از مرگ او ریاست این طایفه را در دست داشت، چندین حکم جهاد برای مبارزه با (به قول مورخان) کافران صادر کرد.

میکاییل سه پسر داشت به نام‌های یبغو، چغری و طغرل. این قبیله که یک بار در زمان سلجوق بن دُقاق به دره سیحون کوچیده بودند، بار دگر بعد از مرگ سلجوق به سرکردگی سه پسر زاده‌اش به نزدیکی پایتخت سامانیان کوچیدند. اما سامانیان از نزدیکی این طایفه به پایتخت احساس خطر کردند؛ بنابراین سلاجقه بار دگر از روی اجبار بار سفر بسته و به بغرا خان افراسیابی پناه بردند. این حاکم از سر احتیاط، طغرل پسر بزرگ را زندانی کرد. ولی طغرل به کمک برادر خود چغری از زندان رهایی پیدا کرد و با طایفه خود به اطراف بخارا کوچیدند.

در سال ۴۱۶ هجری ترکان سلجوقی به ریاست اسرائیل بن سلجوق برادر میکاییل دست به شورش زدند. اما سلطان محمود او را گرفت و در هند زندانی کرد. از طرف دیگر گروهی از یارانش دست به شورش زدند.

طغرل

ابتدای سلطنت سلجوقیان را باید با خطبه سلطنت برای رکن الدین ابوطالب طغرل بن میکاییل بن سلجوق در تاریخ شوال ۴۲۹ هجری در نیشابور دانست.

طغرل به کمک ابوالقاسم علی بن عبدالله جوینی معروف به سالار پوژکان، که همواره در دستگاه قدرت طغرل باقی‌ماند، به نیشاپور وارد و سلطنت را آغاز کرد.

طغرل برای خود اسم اسلامی رکن‌الدین ابوطالب محمد را انتخاب کرد و این نام و مقام مورد تأیید خلیفه عباسی قرار گرفت.

طغرل وزیری با کفایت که او را هم رده خواجه نظام‌الملک طوسی می‌دانند به نام عمیدالملک کندری داشت و سیاست و تدبیر او به طغرل بسیار کمک کرد.

طغرل بیک در سال ۴۳۳ وارد شهر ری شد و این شهر را آباد کرده به پایتختی بر گزید.

او سرانجام در رمضان ۴۵۵ هجری بعد از ۲۶ سال سلطنت در سن هفتاد سالگی در ری در گذشت و در مکانی که به برج طغرل (درابن بابویه)معروف است دفن شد.

آلپ ارسلان (شیر شجاع)

عضدالدین ابوشجاع آلپ ارسلان محمد (ترکی: آلپ = شجاع، ارسلان= شیر) پسر چغری بیگ داوود دومین شاه از سلسله سلجوقی در ایران است. سلجوقیان نسب به سلجوق نامی می‌برند که یکی از خوانین ترکان در ماوراءالنهر و بخارا بوده است.

آلپ ارسلان بعد از اسلام آوردن نام خود را به محمد تغییر داد و به‌خاطر شجاعت‌هایی که نشان داد لقب «آلپ ارسلان» گرفت که در ترکی به معنای «شیر شجاع» است. او پس از ساکن کردن قوم خویش در منطقه برسلان امروزی و سر و سامان دادن به منطقه شمال خراسان و بعد از پدرش داود حاکم خراسان شد و پس از عمویش طغرل به سلطنت رسید.

در زمان تسلط او بر ایران ترکان وسعت قلمرو خود را به حد ایران دوره ساسانی رساندند و بغداد را نیز که مرکز خلافت عباسی بود در اختیار گرفتند. آلپ ارسلان داماد طغرل بود و پس از وی حکومت را به دست گرفت و به بسیاری نقاط لشکر کشید که یکی از آنها قلمرو دولت بیزانس در آسیای صغیر بود که در نهایت در جنگ ملازگرد بر آنها ظفر یافت و این حادثه آسیای صغیر را به قلمرو ترکان تبدیل نمود و زبان و رسوم اهالی آنرا دگرگون ساخت. سلجوقیان بعدها تا حملات صلیبیون نیز در ترکیه دوام آوردند ولی در نهایت مقهور ترکان عثمانی شدند.

بیشتر عمر الب ارسلان در جنگ‌های صلیبی سپری شد. او به قصد گسترش اسلام به ارمنستان حمله کرد و بر آن سرزمین غالب شد. اما بعد از غلبه بر آن سرزمین در سال ۴۶۴ با حمله رومانوس دیوجانوس، امپراتور بیزانس مواجه شد. این جنگ با شکست بیزانسی‌ها و دستگیر شدن رومانوس دیوجانوس به پایان رسید.

وی حتی به گرجستان لشکر فرستاده آنجا را مسخر ساخت.
آلپ ارسلان سرانجام به دست فردی به نام یوسف الخوارزمی که در جنگ آلب ارسلان با حاکم تاوغاچ دستگیر و زندانی شده بود به سختی مجروح شد و بعد از چهار روز جان سپرد.

تاریخ نگاران چنین ذکر می کنند که آلب ارسلان قبل از مرگ چنین گفته است :

" دیروز در روی تپه ای بودم و زمین را می نگریستم که زیر پای ارتشم به لرزه در می آمد . در این هنگام به خود گفتم حاکم این جهان منم، چه کسی است که می تواند با من مقابله کند . خداوند غرور من را دیده و جان من را بوسیله یک اسیر گرفت "

 وی پنج روز پیش از مرگ، در حضور جمع دستور اعدام یوسف خوارزمی فرمانده یک دژ نظامی (کوتوال) در ساحل آمودریا (رود جیحون) را داده بود که پس از یک مقاومت شدید دستگیر شده بود و اورا برای تعیین تکلیف نزد آلپ ارسلان آورده بودند. یوسف که مرگ خودرا نزدیک دید ناگهان خنجر برکشید (خنجر خودش و یا یکی از نگهبانان) و به سوی جایگاه آلپ ارسلان حمله برد. آلپ ارسلان که به تیراندازی خود اطمینان داشت نگهبانان را از مداخله منع کرد و تیر در کمان نهاد تا یوسف را بزند که با زیزاگ یوسف تیر خطا رفت و یوسف سینه آلپ ارسلان 43 ساله را با خنجر شکافت مورخان می‏گویند که هنگام بروز این واقعه، دو هزار غلام مسلح در خدمت سلطان بودند و از شگفت زدگی به اندیشه دستگیری قاتل نبودند، اما جامع نیشابوری سرکرده فراشان دربار، با میخکوبی که در دست داشت بر سر یوسف کوفت و او را از پای درآورد. پس از وفات الب ارسلان، پسرش ملکشاه جانشین او گردید.

 آلپ ارسلان که اسلام آورده و نام محمد برخود گذارده بود تنها هشت سال حکومت کرد. از کارهای مهم او جنگ با دولت بیزانس (فسطنطنیه) در آناتولی است. وی بر سرزمینی از فرارود تا بین النهرین حکومت داشت. پس از او پسرش ملکشاه زمام امور را به دست گرفت...

تقریبا 10 قرن پیش در روز 19 اوت سال 1071 میلادی لشکر امپراتور بیزانس توسط سپاهیان آلب ارسلان پادشاه سلجوقی در ملازگرد در نزدیکی دریاچه وان در ارمنستان درهم شکسته شد و دیوژینوس امپراتور بیزانس به اسارت آلب ارسلان پادشاه سلجوقی درآمد.

دنیای مسیحی اروپا که به زحمت از حملات متوالی وایکینگ ها ، سارازان ها و مجارها خلاص شده بود ، با فاتحان جدیدی مواجه گردیده بود که از بیم آنها به لرزه درمی آید.

چهار قرن پیش از این تاریخ کنستانتینوپل (قسطنطنیه) پایتخت امپراتوری روم شرقی تحت تاثیر فرهنگ یونانی و مذهب اردوتدکس بیزانس نام گرفت و پایتخت امپراتوری بیزانس شد.

امپراتوری بیزانس توانست به دلیل استحکامات پایتختش کم و بیش در مقابل تهاجم اقوام مختلف مقاومت کند. بیزانس در آن زمان گرفتار دسیسه های درباری شده بود و امور امپراتوری به حال خود رها شده بودند.

تا اینکه سلسله سلجوقیان در ایران و ماوراءالنهر قدرت را در دست گرفت و خلفای عباسی بغداد را مطیع خود کرد. ظاهرا خلیفه عباسی قدرت داشت اما قدرت واقعی در دست شاه سلجوقی بود.

آلب ارسلان پادشاه سلجوقی برای گسترش قلمرویش ارمنستان و بخشی از ترکیه امروزی را تصرف می کند.

دیوژینوس امپراتور بیزانس از پیشروی سلجوقیان و از دست رفتن ارمنستان نگران می شود و یک لشکر 100 هزار نفری را تشکیل می دهد.
نرمان های ماجراجو و جنگاور بخشی از سپاه دیوژینوس بودند.
او با این سپاه عظیم به مقابله با آلب ارسلان پادشاه سلجوقی می شتابد.
در ملازگرد در نزدیکی دریاچه وان و در سرزمین ارمنستان آن روزگار جنگ سختی میان سپاه دیوژینوس و لشکر آلب ارسلان درمی گیرد که در این جنگ سپاه امپراتوری بیزانس توسط ارتش سلجوقی درهم می شکند و دیوژینوس اسیر می شود.

به این ترتیب ، در روز 19 اوت سال 1071 میلادی لشکر امپراتور بیزانس توسط سپاهیان آلب ارسلان پادشاه سلجوقی در ملازگرد درهم شکسته شده و شکست سختی می خورد.
هزاران نفر از سپاهیان بیزانس از جمله دیوژینوس امپراتور بیزانس اسیر می شوند.

آلب ارسلان با احترام با دیوژینوس رفتار کرده و مقام او را محترم می شمارد و مدتی بعد او را آزاد می کند تا به بیزانس بازگردد.

پس از آزادی دیوژینوس به پایتختش بازمی گردد اما در غیاب او توطئه ای شکل گرفته بود و هم میهنانش چشمان دیوژینوس را از کاسه درآورده و او را از سلطنت خلع می کنند و جنگ قدرت در امپراتوری بیزانس درمی گیرد.

ده سال پس از شکست ملازگرد ، سلجوقیان سراسر منطقه آسیای صغیر را از چنگ امپراتوری بیزانس بیرون آورده و متصرف می شوند.
شهر بیزانس به شدت در معرض تهدید سقوط قرار گرفت اما غربی ها به کمک بیزانس شتافتند و جنگ های صلیبی آغاز شدند که فقط برای مدتی سقوط بیزانس را به تاخیر انداختند.
شکست ملازگرد مقدمه اشغال آسیای صغیر و منطقه آناتولی توسط سلجوقیان شد ، که سرانجام پس از گذشت 382 سال از این تاریخ به بعد  عثمانی ها یکی از شاخه های سلاجقه آناتولی موفق به فتح پایتخت بیزانس یعنی شهر 1000 ساله قسطنطنیه شدند.

منابع :

http://s155239215.onlinehome.us/

http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86

http://en.wikipedia.org/wiki/Seljuq_dynasty

http://en.wikipedia.org/wiki/Alp_Arslan

http://sarbaz-71.blogfa.com/category/63/%D8%A2%D9%84%D9%BE-%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%86

http://rasekhoon.net/article/print-108328.aspx