میلیتاری (Military) |مقالات نظامی

نبرد تانک ها

جنگ 1965 شاهد برخی از بزرگترین نبرد های زرهی پس از جنگ جهانی دوم بود. در آغاز جنگ زرهی پاکستان چه از نظر کمیت و چه از نظر کیفیت در شرایط برتر بود. زرهی پاکستان به صورت عمده از تانک های آمریکایی نظیر ام 47 و ام 48 پاتون و همچنین تعداد زیادی تانک ام 4 شرمن ، تانک های سبک ام 24 چافی و نابودگر های تانک ام 36 جکسون تشکیل شده بود.

در طرف دیگر بخش عمده ای از زرهی هند از تانک های قدیمی تر ام 4 شرمن تشکیل شده بود که تعدادی از آن ها به توپ های سرعت بالای (high velocity) فرانسوی  CN 75-50 مجهز شده و مابقی از توپ های 75 میلیمتری M3 L/40 برخوردار بودند. به جز تانک های ام 4 شرمن ، هند تانک هایی نظیر سنچوریون مارک 7 مجهز به توپ های 105 میلیمتری L7 و همچنین از تانک های سبک آ ام ایکس 13،  پی تی 76 و ام 3 استوارت را نیز در اختیار داشت.

در مجموع زرهی پاکستان از تعداد بیشتری برخوردار بوده و نسبت به زرهی هند به روزتر بود. در آغاز جنگ در سال 1965 پاکستان در حدود 15 هنگ سواره نظام هر کدام با 45 تانک در سه دسته در اختیار داشت.علاوه بر تانک های پاتون (ام 47 و ام 48) پاکستان دارای 200 دستگاه تانک ام 4 شرمن مجهز به توپ 76 میلیمتری ، 150دستگاه  تانک سبک ام 24 چافی و چندین دسته مستقل و محدود از نابودگر های تانک  ام 36 بی 1 بود.

اغلب هنگ های زرهی پاکستان زیر مجموعه دو لشکر زرهی بودند که شامل  لشکر زرهی یکم و لشکر زرهی ششم بود. دسته های مستقل نیز در هماهنگی با این دو لشکر عمل میکردند. ارتش هند در زمان جنگ از 17 هنگ سواره نظام برخوردار بود که در دهه 50 میلادی برخی از آن ها با استفاده از 164 دستگاه تانک آ ام ایکس 13 و 188 دستگاه تانک سنچوریون مدرنیزه شده بودند. سایر تجهیزات زرهی نیز شامل تانک های ام 4 شرمن و تعداد محدودی تانک ام 3 آ 3 استوارت بود.

هند از یک لشکر زرهی با نام لشکر یکم فیل سیاه برخوردار بود که این لشکر شامل هنگ های همچون هفدهم (که فخر هند و ایضا Poona Horse نامیده میشد) ، چهارم (با نام Hodson's Horse) ، شانزدهم سواره نظام ، هفتم سواره نظام سبک ، هجدهم سواره نظام و .......... بود که هنگ های هفدهم و چهارم آن به تانک های سنچوریون مجهز بودند. علاوه بر این هند تیپ دوم مستقل را نیز در اختیار داشت که یکی از سه هنگ آن موسوم به هنگ سوم سواره نظام به تانک های سنچوریون تجهیز شده بودند.

با وجود برتری کیفی و کمی زرهی پاکستان ، این نیرو در پیشروی هند در لاهور و سیالکوت و در متوقف کردن ضد حمله پاکستان در امریتسار توسط نیروهای هندی شکست های قابل توجهی را متحمل شد. پس از عبور نیروهای هندی از کانال در تاریخ یازدهم سپتامبر و توقف ضد حمله در ناحیه خم کاران بر استراتژی نظامی پاکستان تا حد قابل ملاحظه ای تاثیر گذاشت. در طرف مقابل تهاجم هند در نبرد چاویندا که توسط لشکر یکم زرهی و با پشتیبانی سایر واحد ها صورت گرفت توسط لشکر ششم زرهی (به استثنای تیپ صدم مستقل) پاکستان متوقف شد.

پاکستانی ها ادعا میکنند که هند در این جنگ 120 تانک خود را از دست داده است. در مجموع با توجه به عدم موفقیت چشمگیر زرهی دو کشور در عملیات های آفندی و شکست لشکر یکم زرهی پاکستان در نبرد پاسخ حقیقی (Asal Uttar) و در طرف مقابل شکست لشکر یکم زرهی هند در چاویندا ، طرفین به تغییر استراتژی زرهی از آفندی به پدافندی با استفاده از واحد های کوچکتر همچون تیپ دوم زرهی (هند) و واحد بیست و پنجم سواره نظام (پاکستان) روی آوردند.

در نبرد های تانک با تانک ، سنچوریون های هندی با توپ 105 میلیمتری و  زرهی سنگین ، برتری خود بر تانک های پاتون پاکستانی را به اثبات رساندند هر چند که در نبرد منطقه سیالکوت به دلیل تعداد به مراتب بیشتر تانک های پاتون در اختیار واحد بیست و پنج سواره نظام و سایر واحد های لشکر ششم زرهی پاکستان ، تانکهای سنچوریون هند که در اختیار هنگ های هفدهم و چهارم زرهی این کشور بودند تلفات سنگینی را متحمل شدند.
 

تانک های منهدم شده یا رها شده پاتون و شرمن پاکستانی در خم کاران

نبردهای دریایی
عملیات های دریایی نقش برجسته ای در جنگ بر عهده نداشتند. در 7 سپتامبر، بخشی از نیروی دریایی پاکستان به فرماندهی ناخدا شیخ محمد انور (S.M. Anwar) ایستگاه راداری نیروی دریایی هند در بخش ساحلی دوارکا که در 300 کیلومتری جنوب بندر کراچی واقع شده بود را بمباران کردند.عملیات "Dwarka" یک عملیات دریایی مهم در جنگ بود که به نظر برخی یک حمله آزاردهنده به حساب می آید.

حمله به دوارکا باعث شد نیروی دریایی هند از سوی پارلمان هند مورد بازخواست قرار بگیرد و همچنین به روزرسانی و گسترش نیروی دریایی پس از جنگ با افزایش بودجه از 350 میلیون روپیه به 1150 میلیون از دیگر نتایج آن بود. بر طبق برخی منابع پاکستانی زیردریایی  قاضی نیروی دریایی پاکستان (PNS Ghazi ) ناوهواپیمابر  ویکرانت (INS Vikrant ) نیروی دریایی هند بمبئی در طول جنگ در بمبئی تحت محاصره قرار داد.

منابع هندی ادعا میکنند هند قصد وارد شدن به نبرد دریایی با پاکستان را نداشت و میخواست جنگ را به درگیری های زمینی محدود کند.علاوه بر این اشاره داشتند که ویکرانت در آن زمان در حوض خشک در حال گذراندن مراحل بازسازی بوده است.بعضی از نویسندگان جنگ پاکستانی ادعای زمینگیر شدن نیروی دریایی هند در بمبی به وسیله یک زیردریایی را رد میکنند ، در عوض بیان میکنند که 75 درصد نیروی دریایی هند در بندر در حال گذراندن تعمیرات بوده اند.

عملیات های مخفیانه
ارتش پاکستان تعدادی عملیات پنهانی را با هدف نفوذ و خرابکاری در پایگاه های نیروی هوایی هند به اجرا درآورد. در 7 سپتامبر 1965 کماندوهای نیروی ویژه پاکستان (SSG) به وسیله چتر وارد خاک دشمن شدند.طبق گفته "محمد موسی"  فرمانده ارتش ، حدود 135 کماندو از طریق هوایی وارد سه فرودگاه هالوارا ، پاتانکوت و  آدامپور شدند.این تلاش شجاعانه منجر به یک فاجعه فراموش نشدنی شد. تنها 22 کماندو موفق شدند به پاکستان بازگردند.

93 نفر اسیر شدند (از جمله یکی از فرماندهان عملیات به نام سرگرد خالد بات) و 20 تن هم در درگیری با ارتش و پلیس یا شهروندان هندی کشته شدند.علت شکست این عملیات عدم توانایی در تهیه نقشه های مناسب،ارائه ندادن توضیحات مناسب به نیروها و کافی نبودن برنامه ریزی و آماده سازی شناخته شده است.با وجود عدم موفقیت در از کار انداختن فرودگاه ها ،منابع پاکستانی ادعا میکنند که این عملیات برخی از عملیات های برنامه ریزی شده هند را تحت تاثیر قرار داد.

در حالی که لشکر 14 پیاده هند برای پیدا کردن چتربازان منحرف شده بود نیروی هوایی پاکستان  جاده را مملو از وسایل نقلیه یافت و تعداد زیادی خودرو را منهدم کرد. هند برای مقابله با عملیات مخفیانه پاکستان برای اسیر کردن جاسوسان و چتربازان پاکستانی جایزه تعیین کرد.در همین زمان در پاکستان شایعاتی مبنی بر اینکه هند با فرستادن کماندوهایش به خاک پاکستان و انجام عملیات هایی تلافی کرده است.اما بعد ها مشخص شد این شایعات صحت نداشتند.

ارزیابی های بی طرفانه
چند ارزیابی نسبتا بی طرفانه از خسارت های جنگ دوم کشمیر برای هند و پاکستان وجود دارد که بسیاری از این ارزیابی ها با این مسئله که هند در زمان آتش بس دست برتر را در مقایسه با پاکستان داشته است ، موافقت دارند. شماری از این ارزیابی ها در ذیل آورده شده است :

    به گفته کتابخانه مطالعات کشوری گنگره که توسط بخش تحقیقات فدرال ایالات متحده هدایت میشود جنگ مابین دو کشور در کل بی نتیجه بوده است. هر دو طرف تلفات و خساراتی به طرف دیگر وارد کرده و عراضی از طرف مقابل را به اشغال دراوردند اما در این میان تلفات در سمت پاکستان سنگین تر بوده است شامل بیست هواپیما ، 200 دستگاه تانک و 2800 سرباز. ارتش پاکستان از امکان مقاومت در برابر فشار هند برخوردار بوده با این حال ادامه جنگ به خسارت های بیشتر و شکست نهایی برای پاکستان منجر میشد. اکثر پاکستانی ها با باوری که از توان رزمی خود داشتند از پذیرفتن احتمال شکست از هندو های هند سر باز زدند و با سرزنش شکست از آنچه که با عنوان ضعف و بی کفایتی ایوب خان و دولت او عنوان میشود به عنوان دلیل شکست یاد میکنند.
    مجله تایم گزارش داده است که هند 690 مایل مربع از عراضی پاکستان و پاکستان نیز 250 مایل مربع از عراضی هند را از کشمیر و راجستان به تصرف خود درآورده اند. در این مقاله به شرح و تفضیل از شرایط نبرد و اینکه پاکستان در مقابل ارتش بزرگتر هند تنها زمانی قادر به ادامه نبرد خواهد بود که به جامعه جهانی پشت کرده و چین سرخ را شریک نبرد خود کند.
    دوین . تی .هاگرتی در کتاب خود با عنوان "جنوب آسیا در سیاست جهانی" نوشته است : نیروی های مهاجم هندی با همتایان پاکستانی خود جنگیده و نبرد را در حومه لاهور دومین شهر بزرگ پاکستان متوقف ساختند. در این زمان سازمان ملل در 22 سپتامبر مداخله کرد و پاکستان شکستی آشکار را متحمل شد.
    در کتاب هویت ملی و سند چشم انداز ژئوپولیتیک آمده است : نیروهای برتر هند با کسب یک پیروزی قاطع حتی از امکان پیشروی بیشتر در عراضی پاکستان برخوردار بودند با این حال فشار خارجی ، طرفین از جمله هند را مجبور به توقف تلاش های جنگی خود ساخت.
    گزیده ای از استنلی ولپرت و خلاصه ای از جنگ 1965 پاکستان-هند : در سه هفته جنگ دوم هند و پاکستان در شرایطی که ایالات متحده بی طرف مانده و از ارسال تجهیزات و مهمات به طرفین خودداری میکرد و قبل از کسب پیروزی مشخص ، هر دو کشور مجبور به توقف جنگ شدند. با این حال هند در وضعیتی برتر قرار داشت و از امکان وارد آوردن آسیب های جدی به پاکستان برخوردار بود.
    در کتاب دیوید ون پراک با نام " نژاد هندی در مقابل سرنوشت و چین" آمده است : هند پیروز میدان بود ، 1840 کیلومتر مربع از عراضی پاکستان را تحت تصرف درآورد که شامل 640 کیلومتر مربع در کشمیر آزاد تحت کنترل پاکستان ،  640 کیلومتر مربع از منطقه سیالکوت و 380 کیلومتر مربع در جنوب سند و حساس ترین بخش شامل 360 کیلومتر مربع از لاهور پاکستان. در مقابل پاکستان 540 کیلومتر مربع ازعراضی هند شامل 490 کیلومتر مربع از بخش چامب و 50 کیلومتر مربع از نواحی خم کاران را متصرف شد.
    دنیس کاکس در کتاب " هند و ایالات متحده : دموکراسی هایی بیگانه" مختصری از جنگ هند با پاکستان را مطرح کرده است. به گفته وی اگر چه هر دو طرف از نظر نفرات و تجهیزات به شدت مورد زیان و خسارت قرار گرفتند و یک مزیت نظامی قطعی به دست نیاوردند اما در نهایت هند در این جنگ برتر بود و پاکستان از جنگی که خود آغازگر آن بود هیچ چیز به دست نیاورده بود.
    خبرگزاری بی بی سی گزارش داد : جنگ به تغییر دهندگان بازی در میدان سیاسی پاکستان خدمت کرده است. شکست در جنگ سال 1965 منجر به روند فزاینده به چالش کشیدن ارتش در داخل پاکستان توسط مخالفان داخلی شد که یکی از نتایج آن تشکیل حزب مردم پاکستان توسط ذوالفقار علی بوتو بود.
    در کتاب منطقه در آشفتگی : درگیری های جنوب آسیا از سال 1947 ، رابرت جانسون نوشته است : هند هدف استراتژیکی را انتخاب کرده بود که  این هدف جلوگیری از پیروزی پاکستان در جنگ بود با این حال که 1900 کیلومتر مربع از عراضی پاکستان را فقط با از دست دادن 570 کیلومتر مربع از خاک خود به تصرف درآورده بود.
    گزیده ای از کتاب دستی " تروریسم و محیط جدید امنیتی" : نبرد کوتاه اما خشمناک 1965 با واکنش هند به نفوذ نیروهای پاکستانی به خط اتش بس کشمیر آغاز و با محاصره لاهور توسط هند خاتمه یافت. هر چند مرزها یک بار دیگر با آتش بسی از سوی سازمان ملل بدون تغییر باقی ماند اما پاکستان همچنان در مقابل همسایه خود آسیب پذیر بود.
    مورخ انگلیسی  John Keay در خلاصه ای از جنگ 1965 : در سال 1965 جنگ هند و پاکستان تقریبا یک ماه به طول انجامید. پاکستان پیشروی هایی در صحرای راجستان داشت اما فشار اصلی  آن بر جاده جامو- سرینگر دفع شد و تانک های هند تا یک قدمی لاهور پیشروی کردند. هر چند هر دو طرف ادعای پیروزی دارند اما این هندی ها هستند که باید برای پیروزی جشن بگیرند.
    هیو و شیل اشر هوروویتس در کتاب خود با نام " جنگ در آسیا :  کره ، چین-تایوان و هند-پاکستان" آورده اند : باز هم هند از نظر لجستیکی برتر به نظر می رسد اما هیچ یک از طرفین جنگ قادر به بسیج نیروی کافی برای کسب پیروزی قاطع نبود.
    در مجله NewsWeek آمده است که :  با این حال توانایی ارتش پاکستان در متوقف ساختن ارتشی به مراتب بزرگتر از خود ستودنی است. تنها با پایان هفته روشن بود که پاکستانی ها از آنچه که به نظر میرسند قوی تر هستند.