میلیتاری (Military) |مقالات نظامی

لیبی در دوران حکومت معمر قذافی و پیش از وقوع جنگ داخلی ، در زمانی بیش از دو دهه به دنبال دستیابی و توسعه تجهیزات و تکنولوژی های موشکی و افزایش توان خود در این زمینه بود. این کشور سیستم های موشکی بالستیک و کروز ضد کشتی مختلفی را در اختیار گرفت که عمدتا از منابع شرقی تامین شده بودند و البته در سطح نسبتا نازلی از تعمیرات و نگهداری قرار داشتند. لیبی از طریق تسلیحات موشکی و راکتی همچون موشک های اسکاد و راکت های فراگ ، به صورت تئوری از قابلیت تهاجم نا متعارف شیمیایی و میکروبی برخوردار بود.

البته در کنار آن امکان استفاده از تسلیحات شیمیایی از طریق بمب افکن های توپولف Tu-22 و ایضا دیگر هواگرد های موجود در نیروی هوایی  نیز برای لیبی فراهم بود. به عنوان نمونه میتوان به استفاده از عناصر شیمیایی بر علیه نیروهای چاد در سال 1987 اشاره کرد که توسط هواگرد های ترابری لیبی صورت گرفت. یکی از موانع مهم لیبی بر سر توسعه تکنولوژی ها و دست یابی به سامانه های موشکی ، تحریم های سازمان ملل متحد بر علیه این کشور بود. هر چند که با وجود این تحریم ها نیز لیبی همچنان به تلاش های خود برای حصول به اهداف موشکی از طریق منابع مختلف از جمله شرقی (کره شمالی و اقمار شوروی سابق) و ایضا غربی (برخی کشورهای اروپایی و امریکای لاتین) ادامه داد.

مهمترین تاثیر تحریم های اعمالی بر لیبی ، در ناکامی این کشور در ایجاد ارتباط پایدار با یک شریک تکنولوژیکی جهت توسعه برنامه موشک های بالستیک برد بلند بود هر چند که این تحریم ها در نهایت برنامه موشکی لیبی را متوقف نکرد و این کشور توانست از طریق کانال هایی به برخی از تجهیزات موشکی مد نظر خود دست یابد و در مقاطعی نیز از مشاوره متخصصین خارجی برخوردار شود و بخشی از برنامه های مد نظر خود را در بخش موشکی عملی سازد.

لیبی به صورتی مستمر و توقف ناپذیر به دنبال افزایش برد موشک های خود و یا دست یابی به سیستم های موشکی با بردی بیشتر بود.این مسئله به جهت خواست لیبی برای افزایش سطح پوشش خاک اروپا و دسترسی به اهداف بیشتر و مهمتر در این منطقه بود. مقامات لیبی و در صدر آن ها معمر قذافی به دنبال تهدید مناطقی از اروپا فراتر از خاک ایتالیا بودند در نتیجه به موشک هایی با برد بیشتر نیاز داشتند. به منظور تحقق این خواست ، لیبی برنامه ای 15 الی 20 ساله را دنبال کرد که بالاترین هدف آن دستیابی به سیستم موشکی دوربرد قاره پیما بود. در طول این برنامه لیبی تلاش هایی را در جهت یافتن شریک تکنولوژیکی ، انتقال فناوری ها ، ایجاد زیرساخت های مورد نیاز و ایضا خرید تجهیزات و سامانه های مورد نظر صورت داد که البته در نهایت به نتیجه مد نظر مقامات لیبی در دستیابی به موشک برد بلند ختم نشد.

مقامات بلند پایه لیبی و خصوصا شخص معمر قذافی دیکتاتور لیبی بارها از برنامه این کشور در جهت دستیابی به بازدارندگی موشکی و در صورت امکان ضربه زدن به منافع غرب سخن گفته بودند. این صحبت ها خصوصا پس از حمله هوایی امریکا به لیبی در سال 1986 شدت یافت. به عنوان نمونه ، قذافی در طی یک سخنرانی در سال 1990 اعلام داشت که : آگر آن ها (آمریکایی ها) بدانند که شما از یک نیروی بازدارنده (موشکی) که قادر به هدف قراردادن ایالات متحده است برخوردار هستید ، قادر نخواهند بود به شما ضربه بزنند و اگر ما به چنین نیروی بازدارنده ای دست یابیم در لحظه دست یابی به آن ها ضربه خواهیم زد. این سخنان بعد ها در کمیسیون بررسی تهدیدات موشکی علیه ایالات متحده (موسوم به کمیسیون رامسفلد) به عنوان سند مورد استناد قرار گرفتند.

لیبی علاوه بر افزایش توان بازدارندگی موشکی به دنبال ایجاد بازدارندگی از طریق تولید و انباشت تسلیحات نامتعارف شیمیایی ، میکروبی و در صورت امکان اتمی بود و در این زمینه نیز فعالیت های گسترده ای را شکل داد. با آشکار شدن ابعاد پروژه اتمی لیبی ، این کشور تحت فشار شدید غرب قرار گرفت و در نهایت در دسامبر سال 2003 پذیرفت که برنامه سلاح های نامتعارف خود را کنار گذاشته و تاسیسات مرتبط را نیز برچیند. البته خواست غرب از لیبی صرفا به کنار گذاشتن برنامه اتمی و تسلیحات نا متعارف ختم نمیشد بلکه غربی ها خواستار محدودیت برنامه موشکی بالستیک لیبی نیز بودند. این خواست شامل موشک هایی بود که در بردی بیش از 300 کیلومتر از توانایی حمل محموله ای به وزن 500 کیلوگرم برخوردار بودند.

در خلال دو ماه اکتبر و دسامبر سال 2003 در محدوده زمانی دو هفته ، هیئت های اطلاعاتی امریکا و بریتانیا جهت بررسی تحقیقات در زمینه برنامه های اتمی و موشکی لیبی ، وارد این کشور شدند. در طول این بررسی ها این دو تیم خواستار دسترسی به 10 سایت اصلی برنامه اتمی ، شیمیایی و موشکی لیبی بودند که البته با موافقت مقامات لیبیایی همراه بود.در جریان بازرسی ها بازرسان غربی دریافتند که لیبی دارای ذخیره ای از موشک های اسکاد سی ساخت کره شمالی است. این موشک ها در کره با نام هواسونگ 6 شناخته میشدند. پس از اطلاع از وجود این موشک ها ، غربی ها خواستار حذف آن ها از زرادخانه لیبی شدند که این خواست نیز با موافقت لیبی همراه شد هر چند که لیبی از کنار گذاشتن موشک های اسکاد بی که در حدود 300 کیلومتر برد داشتند سر باز زد و تصمیم خود برای حفظ آن ها را اعلام کرد.

اسکاد بی / فراگ 7

در دهه هفتاد لیبی تعدادی سامانه موشکی اسکاد بی و راکتی فراگ 7 از شوروی خریداری کردو موجودی لیبی در حدود 80 پرتابگر موشک اسکاد و حدود 40 پرتابگر راکت فراگ 7 بود. تخمین زده میشود که لیبی در حدود سه برابر تعداد پرتابگر ها ، موشک و راکت در اختیار داشته است.  در دهه هشتاد عمده تلاش لیبی بر ایجاد قابلیت تعمیر و نگهداری سامانه های موشکی وحفظ قابلیت های عملیاتی موشک های اسکاد بود هر چند که با وجود این تلاش ها موشک های اسکاد لیبی همچنان با مشکلات تعمیر و نگهداری مواجه بودند و به دلیل همین مشکلات و سطح پایین نگهداری بسیاری از این سامانه ها اطمینان پذیری عملیاتی پایینی داشتند.

در 15 آوریل سال 1986 لیبی دو یا سه اسکاد بی به ایستگاه ناوبری ایالات متحده در ساحل جزیره ایتالیایی لامپدوسا شلیک کرد که در پاسخ به تهاجم نیروی هوایی امریکا به لیبی بود. البته موشک ها در نقطه ای غیر مسکونی و در حاشیه ساحلی جزریه اصابت کردند که خسارتی در بر نداشت. موشک های اسکاد بی لیبی در حدود 300 کیلومتر برد داشتند و از قابلیت حمل کلاهکی به وزن 985 کیلوگرم برخوردار بودند. لازم به ذکر است که لیبی تعدادی از موشک های اسکاد بی خود را در طی قراردادی به ایران فروخت که این موشک ها بر علیه عراق به کارگرفته شدند.

اسکاد سی

بخشی از دارایی موشکی لیبی ، موشک های اسکاد سی ساخت کره شمالی با برد 550 کیلومتر و با قابلیت حمل کلاهک 500 کیلوگرمی بودند. در بازرسی هایی که هیئت های اطلاعاتی غرب در سال 2003 از لیبی به عمل آوردند وجود این موشک ها در زرادخانه لیبی تایید گردید. سازمان CIA در ماه اوت سال 2000 در طی گزارشی از تلاش مستمر لیبی برای دست یابی به تکنولوژی ، مواد مورد نیاز برای ساخت و برخی از اجزای موشک های اسکاد بی و سی از منابع خارجی پرده برداشت. این مسئله خصوصا در مورد موشک های اسکاد بی لیبی از اهمیت برخوردار بود چرا که این موشک ها دوربردترین موشک موجود در زرادخانه لیبی بودند و از این رو این کشور به دنبال توسعه این بخش از توان موشکی خود بود.

در سال 1999 دو مورد از تلاش های لیبی برای خرید قطعات موشک های اسکاد افشا شد. اولین مورد خرید قطعات از یک شرکت تایوانی تحت عنوان قطعات خودرو بود که توسط سرویس اطلاعاتی بریتانیا کشف گردید. دومین تلاش نیز انتقال قطعات از طریق کره شمالی و با استفاده از کشتیرانی این کشور بود که در نهایت توسط مامورین گمرک یکی از بنادر هند در بازرسی از کشتی آشکار شد. البته موارد دیگری نیز از افشای تلاش های لیبی وجود دارد از جمله خرید 32 قطعه موشکی با عنوان قطعات خودرو و تلاش برای انتقال آن به مالتا و سپس لیبی از طریق فرودگاه گاتویک بریتانیا بود.

پروژه پرتابگر فضایی/موشک بالستیک برد بلند

در اواخر دهه هفتاد میلادی شرکت OTRAG آلمان غربی که در زمینه پرتابگرهای فضایی فعالیت داشت ، قراردادی جهت ساخت پرتابگر فضایی با لیبی منعقد کرد. هدف لیبی از این قرارداد چیزی فراتر و متفاوت از پرتابگر فضایی بود ، در حقیقت لیبیایی ها به دنبال تکنولوژی ساخت موشک برد بلند بالستیک در قالب برنامه ساخت پرتابگر فضایی بودند. شرکت OTRAG آلمان در دهه هفتاد بر روی ساخت یک موشک پرتابگر با قابلیت ارائه به کشورهای جهان سوم جهت انجام پرتاب های فضایی ارزان توسط این کشورها کار میکرد و همین طرح را نیز به لیبی پیشنهاد داد. این پروژه در دهه هشتاد در لیبی با انجام دو آزمایش ناموفق پیگیری شد ، آزمایشاتی که در سال 1981 و در تاسیسات واقع در واحه سبها صورت گرفتند. شرکت OTRAG در نهایت در سال 1984 به حالت غیر فعال درآمد و تمامی پروژه های آن از جمله در همکاری با لیبی ناتمام ماند ، با این وجود  پرتابگر فضایی لیبی در سال 1987 یک آزمایش دیگر را نیز تجربه کرد که البته اخرین آزمایش آن بود.

هر چند شرکت آلمانی 3 سال قبل از این آزمایش غیر فعال شده بود اما لیبی با دعوت از متخصصین آلمانی و ایضا مسئول پروژه های شرکت OTRAG به لیبی ، کار پرتابگر فضایی خود را پیش برده بود. حضور مهندسان آلمانی در لیبی تا دهه هشتاد نیز ادامه یافت. البته این مسئله از چشمان سازمان های اطلاعاتی غرب مخفی نبود و  بریتانیا در سال 1989 در گزارشی از مشغول به کار بودن 100 متخصص آلمانی  جهت ساخت یک موشک 500 الی 750 کیلومتری با کد نام Ittisalt در لیبی خبر داد. این متخصصین در یک پایگاه کوری در 100 کیلومتری سبها مشغول به کار بودند. در نهایت با وجود تلاش لیبی ، پروژه ساخت پرتابگر فضایی و ایضا موشک برد بلند از طریق همکاری متخصصین آلمانی ، بدون هیچ نتیجه عملیاتی پس از یک ده تلاش در دهه 90 پایان یافت.

Condor 2/ الفاتح

تلاش های لیبی جهت ساخت بومی سامانه های موشکی با موفقیت های محدودی همراه بود و در نهایت این کشور آزمایشات محدودی را از طریق ساخت پیشران های راکتی با قابلیت محدود حمل محموله در طول دهه هشتاد انجام داد که براساس تکنولوژی های داخلی بود. لیبی در طول دهه هشتاد همچنان در جهت یافتن یک شریک تکنولوژیکی که امکان انتقال فناوریهای مورد نیاز لیبی را داشته باشد ، تلاش میکرد با این حال تحریم های سازمان ملل علیه این کشور موجبات محدودیت در مقابل این تلاش ها بود. در نهایت در دهه اواسط دهه هشتاد لیبی گزینه همکاری مناسبی را یافت که آن کشور آرژانتین و پروژه موشک Condor 2 بود. پروژه موشک Condor 2 در سال 1982 توسط آرژانتین و به منظور ساخت موشکی دو مرحله ای و سوخت جامد با قابلیت حمل محموله 450 کیلوگرمی در حداقل برد 900 کیلومتر آغاز شد.

دو کشور عربی مصر و عراق نیز به ترتیب در سال های 1984 و 1985 به این پروژه پیوستند. همکاری این دو کشور در تامین بخشی از بودجه در مقابل اشتراک بخشی از تکنولوژی های ساخت موشک و ایضا ایجاد قابلیت تولید آن بود. سومین کشوری که نسبت به پیوستن به پروژه Condor 2 ابراز تمایل کرده و به مذاکره با مقامات آرژانتینی پرداخت ، لیبی بود. در نهایت پروژه ساخت نمونه لیبیایی این موشک با نام الفاتح آغاز گردید. با این حال با فشار آمریکا ، مقامات آرژانتینی در آوریل سال 1990 ، توقف این پروژه و موارد همکاری آن را اعلام کردند در نتیجه این پروژه در سه کشور سهیم از جمله لیبی ناکام ماند. پس از این مسئله تصمیم عراق بر توسعه داخلی این پروژه تحت نام گذاری بدر 2000 قرار گرفت. تصمیم لیبی نیز بر ادامه پروژه از طریق جذف مشارکت و همکاری تکنولوژیکی خارجی بود. اولین تلاش لیبی در این زمینه در همکاری با شرکت آلمانی Globesat صورت گرفت که البته این همکاری پس از افشا متوقف شده و ناتمام باقی ماند.

دومین تلاش این کشور باز هم در هکاری با یک شرکت آلمانی بود. مقامات لیبی با شرکت آلمانی Technical Oil Production قراردادی جهت خرید تجهیزات و سیستم های موشکی مورد نیاز برای پروژه الفاتح منعقد کردند و در حقیقت این شرکت را واسطه خرید خود قرار دادند. قرارداد لیبی با این شرکت نیز پس از چندی تحت نظارت سازمان های اطلاعاتی آلمان افشا شده ، شرکت آلمانی مورد توبیخ و جریمه قرار گرفت و همکاری آن با لیبی قطع گردید. سومین مرحله از تلاش لیبی شامل قراردادی 30 میلیون دلاری با کشور صربستان جهت تامین پشتیبانی تکنولوژیکی برای توسعه پروژه موشک الفاتح بود. تحرکات لیبی در پروژه الفاتح نه تنها توسط سرویس هاس اطلاعاتی غرب بلکه از طرف اسرائیل نیز شدیدا تحت نظر بود و منابع اطلاعاتی اسرائیل ادعا داشتند که متخصصین خارجی در حال کار بر روی موشک برد بلند لیبی با نام الفاتح هستند و تعدادی از آن ها پیشتر در برنامه موشکی لیبی در دهه هفتاد نیز مشارکت داشته اند.

در سال 1998 لیبی تعدادی تکنسین چینی را به پروژه موشکی خود وارد کرد. همکاری چینی ها با لیبی در حقیقت پس از قرارداد این کشور با شرکت واردات و صادرات ماشین آلات دقیق چین آغاز شد و علاوه بر پشتیبانی های فنی و تامین برخی تجهیزات شامل بخشی برای ساخت یک تونل هوای مافوق صوت جهت انجام آزمایشات بود.در نهایت در سال 1990 لیبی وارد فاز توسعه و آزمایش استاتیک پیشران بخش سوخت مایع موشک الفاتح شد. قرار بود بخش سوخت جامد موشک نیز با خرید 80 تن آمونیوم پرکلرات از روسیه و انتقال ان از طریق اوکراین ساخته شود که با فشار امریکا به اوکراین این انتقال صورت نگرفت. در همان سال (1990) لیبی زیرساخت های لازم برای آزمایش پروازی موشک الفاتح را در دست ساخت داشت این مسئله از طریق تصاویر گرفته شده از لیبی توسط ماهواره های جاسوسی امریکا نیز اثبات شد.

در اوایل سال 2000 لیبی تقریبا در مراحل پایانی توسعه پروژه الفاتح بود و در نزدیک ترین نقطه به آزمایش پروازی و نهایی موشک قرار داشت با این حال تکمیل آزمایشات زمینی و توسعه نمونه پروازی با نزدیک به دو سال تاخیر تا سال 2002 ادامه یافت و همین مسئله لیبی را از حصول نتیجه از پروژه الفاتح بازداشت چرا که با اعمال فشار توسط غرب و مشخصا امریکا در نهایت لیبی در سال 2003 پروژه این موشک را متوقف کرده و آن را کنار گذاشت. توقف پروژه موشک الفاتح در حالی صورت گرفت که لیبی تا ساخت موشک مد نظر خود که بیش از یک دهه برای آن تلاش کرده بود ، صرفا یک قدم فاصله داشت و آن یک قدم نیز انجام آزمایشات پروازی بود. لازم به ذکر است که به جز موارد همکاری ذکر شده در این پروژه ، موردی از همکاری عراق نیز در برخی گزارشات مورد اشاره قرار گرفته ، این همکاری ها احتمالا در دهه هشتاد و با حضور تعدادی از متخصصین عراقی در لیبی انجام شده.

MB/EE-150 / MB/EE-600

لیبی در دهه نود میلادی به دنبال خرید سامانه های موشکی ساخت کشور برزیل بود اما  به جهت فشار امریکا و ایضا قرارگیری موشک های برزیلی تحت رژیم کنترل تکنولوژی موشکی (MTCR) به نتیجه ای دست نیافت.  در اواسط دهه هشتاد کنسرسیوم برزیلی با نام Orbitas ، نسبت به توسعه سامانه موشکی سوخت جامد کوتاه برد MB/EE 150 اقدام کرد.

این سامانه موشکی در حدود 150 کیلومتر برد داشت. بعد ها در سال 1988 نمونه دیگری از این سامانه توسعه داده شد که از برد 600 کیلومتر برخوردار بود. گزارش هایی از آزمایش نمونه 600 کیلومتری موشک MB/EE در صحرای لیبی وجود دارد که البته قابل تایید نیست و در صورت تایید نیز مرتبط با مراحل اولیه درخواست خرید لیبی و جهت آزمایش و بررسی موشک توسط لیبیایی ها بوده است. آنچه که قطعی است عدم موفقیت لیبی در خرید این سامانه موشکی از برزیل است.

SS-23 Spider / SS-12 Scaleboard

در دهه هشتاد میلادی ، بنا بر برخی گزاراشت لیبی به دنبال خرید موشک 900 کیلومتری SS-12 Scaleboard از شوروی بود که البته به دلیل قرارگیری این موشک تحت پیمان منع موشک های هسته ای میان برد (میان آمریکا و وشوروی که در سال 1987 منعقد شد) با پاسخ منفی مسکو رو به رو گردید. در تلاش دیگر  لیبیایی ها پیشنهاد خرید موشک SS-23 Spider با برد 500 را ارائه کردند که این مسئله نیز به جایی نرسید و به ناکامی های لیبی در زمینه خرید سیستم های موشکی اضافه شد.

M-9 / CSS-2

در زمان جذب همکاری متخصصین چینی در پروژه موشک الفاتح و انعقاد قرار داد با شرکت واردات و صادرات ماشین آلات دقیق چین ، مقامات لیبی یک خواست جنبی نیز مطرح کردند که شامل پیشنهاد فروش موشک های CSS-2 یا M-9 چینی بود که البته این پیشنهاد از سوی پکن رد شد.

No Dong

همانطور که پیشتر نیز اشاره شد خواست مقامات لیبی افزایش هر چه بیشتر برد موشک های این کشور جهت دسترسی به اهداف بیشتر بود. بدین منظور ، لیبی تلاش هایی برای خرید موشک No Dong از کره شمالی نیز انجام داد که این تلاش نیز بی نتیجه بود. در صورت دستیابی به این موشک کره ای ، لیبی توان هدف قرار دادن نقاطی در مصر ، اسرائیل و کشورهای عضو ناتو در اروپا را داشت.

شایعه همکاری با ایران

در سال 2002 روزنامه الشرق الاوسط چاپ لندن از انجام مذاکرات میان مقامات لیبی و مقامات ایرانی جهت کمک ایران در پروژه موشکی لیبی خبر داد این همکاری ها شامل ساخت نمونه ای از موشک های ایرانی در لیبی با برد بیش از 1000 کیلومتر گزارش شد. البته برای این ادعا سند و مدرک قابل توجهی از سوی این روزنامه ارائه نگردید.

منبع : 

http://www.military.ir/forums/topic/29586-%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%A6%D8%A8-%D9%82%D8%B0%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%8C-%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B4%DA%A9%DB%8C-%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C/