میلیتاری (Military) |مقالات نظامی

نادر قلی افشار ، فرمانده ارتش و شاه بعدی ایران ، نقاشی از موزه ویکتوریا و آلبرت بریتانیا

جنگ ایران – عثمانی  ( 1730 -1735 )

بخشی از جنگ های نادری

زمان وقوع : 19 ژوئن 1735

مکان وقوع : باغ آورد ، ارمنستان امروز

نتیجه : پیروزی قاطع ایران ، پایان موثر جنگ

تغییرات در قلمروها : تسلیم شدن شمار فراوانی از شهرها و پادگان های تحت تسلط عثمانی  در قفقاز از جمله گنجه و تفلیس

طرف های درگیر :

امپراتوری صفوی

امپراتوری عثمانی

فرماندهان :

ایران : نادر

عثمانی : کوپرولو عبدالله  پاشا  ( در نبرد کشته شد )

توان رزمی :

ایران :  15 هزار تا 18 هزار نفر  ( بدنه اصلی 40 هزار نفره درگیر نشد )

عثمانی :  80 هزار نفر از جمله : 50 هزار سواره نظام موسوم به سپاهی ، 30 هزار نفر پیاده نظام ینی چری ، 40 قبضه توپ

تلفات و خسارات :

ایران : اندک

عثمانی :  40 تا 50 هزار کشته و زخمی  ، 32 توپ به تصرف ایرانیان درآمد

نبرد باغ آورد که با نام نبرد مرادتپه هم شناخته می شود آخرین درگیری مهم طی جنگ ایران و عثمانی در فاصله سال های 1730 تا 1735 بود . ارتش ایالتی عثمانی در قفقاز  پیش از آن که بخش اصلی سپاهیان ایرانی وارد نبرد شوند به طور کامل توسط گارد پیشرو ارتش نادر منهدم شد . نابودی کامل قوای کوپرولو پاشا سبب شد پادگان های تحت محاصره عثمانی در قفقاز که با شنیدن خبر شکست خردکننده باغ آورد از رسیدن قوای کمکی نومید شده بودند  تسلیم نادر شوند .

باغ آورد یکی از تاثیرگذارترین پیروزی های نادر بود که در آن با سپاهی با اندازه چهار تا پنج برابر بزرگ تر از نیروهای خودش درگیر شده بود . پیروزی بزرگ نادر در باغ آورد در کنار شاهکارهای نظامی دیگرش در آق دربند ، کرنال و مهمان دوست جایگاه نادر را به عنوان یکی از نوابغ نظامی بزرگ تاریخ  استوار  می کند .

پیش زمینه

در 3 نوامبر 1734  نادر پس از  تصرف ولایت شیروان و پایتخت آن شماخی طی ماه آگوست ، به دروازه گنجه رسید . استحکامات گنجه چنان قوی بود که نادر به جای حمله مستقیم تصمیم گرفت شهر را محاصره کند .  بخشی از نیروها  در اطراف گنجه باقی ماندند و باقی سپاهیان به سمت ارمنستان و گرجستان تاختند تا تفلیس و ایروان را محاصره کنند . عبدالله کوپرولو پاشا  با قوایی متشکل از 50 هزار سوار ، 30 هزار پیاده و 40 قبضه توپ از قارص  و به قصد پایان دادن به محاصره شهرها و شکست قوای نادر رهسپار قفقاز شد .

به گفته آبراهام کرتی ، تاریخ نگار ارمنی ، نادر با رسیدن خبر گذشتن قوای کوپرولو پاشا از رودخانه آخوریان چنین گفت : ( به خدا قسم مدت هاست منتظر رسیدن چنین لحظه ای بودم ) . نادر بلافاصله به همراه گارد پیشرو اش که استعدادی بین 15 تا 18 هزار نفر داشت به راه افتاد . شب پیش از نبرد قوای نادر در ارتفاعات ناظر بر دشت که در کنار جنگلی قرار داشت اردو زد .

نبرد

کوپرولو پاشا با شنیدن اخبار مبنی بر نزدیک شدن نادر و کم تعداد بودن نیروهای او سرعتش را بیشتر کرد . نادر به جای پیوستن به بدنه اصلی نیروهایش گارد پیشرو را در معرض دید عثمانیان قرار داد . نبرد در ساعت 2 بعد از ظهر شروع شد . نادر ابتدا  دسته ای از نیروهایش را در جنگل نزدیک صحنه نبرد مستقر کرد ، 3 هزار سرباز را در دره ای که پایین تر از صحنه اصلی درگیری بود جای داد و سپس برای جلب توجه عثمانیان یک حمله مختصر رو در رو را آغاز کرد .

قوای عثمانی که در حال استقرار توپ خانه اش در یک تپه کوچک بود با مانور تهاجمی نادر که حمله حدود 2 تا 3 هزار شمخال چی نخبه ( جزایرچی ها )  برای تصرف تپه بود کاملا غافلگیر شد  . تصرف تپه به دست ایرانیان و از دست رفتن توپخانه با ارزش مستقر در آن طی مرحله نخست نبرد روحیه سربازان عثمانی را شدیدا تخریب کرد .

نادر در این حین واحد دیگری را برای خنثی کردن بخش دیگری از تمرکز توپخانه عثمانی در جناح چپ که با دستور فرماندهی مرکزی عثمانی در حال پیشروی بود اعزام کرد . توپخانه نادر که با داشتن بیش از 500 قبضه زنبورک  ( توپخانه سبک مستقر بر پشت شترها که مانورپذیری و تحرک مناسبی داشت ) تقویت شده بود اکنون وارد عمل شد . زنبورک ها در برابر آتش توپخانه سنگین آسیب پذیر بودند ، اما اکنون که توپخانه عثمانی ساکت شده بود نقش مهمی ایفا کردند . آتش نوبتی بیش از 500 قبضه زنبورک و تعداد دیگری توپ سنگین ایرانی با وارد کردن تلفات سنگین مرکز سپاه عثمانی را به طور کامل دچار بی نظمی کرد و نیروهای ایرانی با استفاده از این موقعیت خود را به آن رساندند . توپخانه عثمانی دیگر نتوانست نقشی در نبرد بازی کند .

زنبورک چی ایرانی

در این زمان نیروهای نادر که در جنگل مستقر بودند با فرمان او و با شروع یک حمله جناحی بی نظمی سپاه عثمانی را به یک شکست فاجعه بار تبدیل کردند . نادر به همراه هزار سوار برگزیده اش راه را بر عقب نشینی دشمن بست . کوپرولو پاشا به دست یک سرباز ایرانی به نام رستم از اسب سرنگون گردید و سرش به عنوان هدیه برای نادر برده شد . افسران عالی رتبه عثمانی و هزاران سرباز دیگر نیز تا آستانه رودخانه آرپاچای ( آخوریان ) تعقیب و کشتار شدند . قتل عام قوای عثمانی چنان گسترده بود که خود نادر  بعدها با اغراق در موردش چنین نوشت : (  ما همه ینی چری ها را قصابی کردیم ... حتی یک نفرشان نتوانست بگریزد  ،  تقریبا همه سواران عثمانی به لطف خدا کشته شدند )

سرباز توپخانه ایرانی

سرعت فروپاشی ارتش عثمانی و افتادن توپخانه بی دفاع آن ها به دست قوای نادر  نشان می دهد عثمانیان با دیدن شمار کم نیروهای مستقر شده در برابرشان فریب نادر را خورده بودند و از منظم کردن صفوفشان غافل ماندند . نادر با استفاده از این فرصت منتظر رسیدن قوای اصلی اش نماند . یک حمله سریع و شوک آور به همراه حمله جناحی ناگهانی قوای استتار شده در جنگل که با زمان بندی عالی همراه بود کار را تمام کرد . تاکتیک های نادر در باغ آورد شباهت فراوانی به  تاکتیک هایی دارد که اودا نوبوناگا ، جنگ سالار و شوگون مشهور ژاپنی در نبرد اوکه هازاما در  سال 1560 میلادی به کار گرفته بود .

نبرد باغ آورد

پیامدها

شکست باغ آورد  برای عثمانیان چنان خردکننده بود که از قوای 80 هزار نفری اعزام شده تنها 8 هزار سرباز توانستند به قارص بازگردند . تلفات سپاه نادر اندک بود . باغ آورد به طور موثری به یکی از  پرماجراترین جنگ های بین این دو ابرقدرت شرقی پایان داد .  در این جنگ امتیازات فراوانی نصیب ایران شد که بعدها از دست رفت و به روابط دو کشور در قرون آینده شکل داد .

نادر در نامه ای به حاکم گلستان گفت در هیچ یک از جنگ هایش چنین موفق نبوده است . به یاد پیروزی در باغ آورد و به فرمان نادر  تندیسی در  محل اردوگاه شب پیش از نبرد ساخته شد .

نتایج استراتژیک نبرد بلافاصله نمایان شدند . گنجه و تفلیس بلافاصله تسلیم شدند . با گذشتن نادر از رودخانه آرپاچای و محاصره قارص ، در 13 اکتبر 1735  عثمانیان پذیرفتند ایروان را نیز در برابر رفع محاصره قارص تسلیم او کنند .

وقایع هم زمان در اروپا

روس ها که با شنیدن خبر شکست فاجعه بار عثمانیان از نادر جسور شده بودند با بهانه قرار دادن عبور سپاهی از تاتارهای کریمه از خاک روسیه و دور زدن ساحل دریای سیاه برای رسیدن به قفقاز و کمک به عثمانیان ، آن را نقض حاکمیت خود داستند و با عثمانی وارد جنگ شدند و شهر آزوف را گرفتند . اتریش هم موضع مشابهی داشت ، اما مانند روسیه چندان خوش شانس نبود و در نبرد گروکا از ترکان عثمانی شکست سنگینی خورد .

حرکت نادر به سوی شمال

نادر پس از عملیات موفقش در قفقاز فرمانداران و حاکمان جدیدی را به حکومت شهرها و قلمروهای قفقاز منسوب کرد و سپس به قصد جنگ با لزگی ها رهسپار شمال داغستان شد . تاتارهای کریمه که اکنون به شمال قفقاز رسیده بودند با شنیدن خبر شکست کوپرولو پاشا به سوی قلمرو خود بازگشتند . لزگی ها  به نادر نشان دادند حریف قدری هستند و برف زمستانی و گذرگاه های باریک کوهستانی داغستان نیز کار را برای نادر مشکل تر کرد . رهبر لزگی ها پس از شکست از قوای نادر در ژوئن 1736 به قبایل آوار پناه برد و سایر سران لزگی با نادر صلح کردند . نادر که اکنون قفقاز را در قبضه قدرت خود گرفته بود به خاک اصلی ایران بازگشت تا شاهنشاه ( شاه تهماسب دوم صفوی ) را برکنار کند و سلسله خودش ( افشار ) را ایجاد کند .

منبع : http://en.wikipedia....le_of_Baghavard

http://www.military.ir/forums/topic/29174-%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF-%D8%A8%D8%A7%D8%BA-%D8%A2%D9%88%D8%B1%D8%AF/