میلیتاری (Military) |مقالات نظامی

استراتژی طراحی ، اساس ساخت و ساز و ظرفیت پایگاه های هوایی نیروی هوایی ارتش ازادی بخش خلق

با بررسی و مطالعه بیش از 200 پایگاه هوایی چین با کاربری نظامی ، غیر نظامی یا دوگانه ، به یک رویکرد منظم و استاندارد در ساخت و ساز آن ها پی میبریم. عمده پایگاه های هوایی مختلف چین از نظر قسمت هایی همچون  باند ، خَزِشْراه (یا تاکسی وی) ، رمپ ها و آشیانه ها از الگو یا الگوهای طراحی نزدیک یا مشابه برخوردارند و از یک الگوی منظم در ساخت پیروی میکنند (به جز چند پایگاه که الگوی غیر معمولی دارند). به طور کلی طرح  پایگاه های نیروی هوایی چین به سه دسته تقسیم میشود که شامل پایگاه های بمب افکن ، جنگنده و ترابری است. بعضا برخی از پایگاه های محل استقرار بمب افکن های چین در ابتدا به عنوان پایگاه شکاری/جنگنده ساخته شده و در نهایت مورد تبدیل و تغییر جهت استقرار و کاربری بمب افکن ها قرار گرفتنده اند. علاوه بر این تعداد قابل توجهی از پایگاه های هوایی ارتش چین در یک دهه اخیر با تغییر کاربری جهت امور غیر نظامی نیز مورد استفاده قرار گرفته اند. این پایگاه ها عمدتا کاربری دوگانه نظامی/غیر نظامی دارند. در مبحث طراحی و ساخت پایگاه های هوایی ، چینی ها بیش از تکیه بر توان داخلی به دنبال الگوبرداری از طرح ها و تجربیات خارجی بوده اند از این رو بسیاری از پایگاه های هوایی این کشور براساس و مشابه پایگاه های هوایی کشورهای عضو پیمان ورشو و خصوصا شوروی طراحی شده است. بدون شک مهندسان پیمان ورشو و به خصوص مهندسین اتحاد جماهیر شوروی در پروژه ساخت پایگاه های هوایی چین از دهه پنجاه به بعد نقش اساسی ایفا کرده اند. از جمله نمونه های مناسب در زمینه طراحی پایگاه های هوایی میتوان به پایگاه های هوایی شوروی در آلمان شرقی اشاره کرد پایگاه هایی همچون Grossenhein ، Templin-Gross ، Tutow-Demin ، Damgarten ، Eberswalde-Finow ،Zerbst ، Merseburg و  ............

تصویری از پایگاه هوایی Quzhou نیروی هوایی ارتش آزادی بخش خلق واقع در منطقه نظامی Nanjing ، این پایگاه از جمله پایگاه های هوایی چین با طرح غیر معمول در بخش فضای پارکینگ و خزشراه ها است. در این پایگاه  دو مجموعه تمام جهت از پارکینگ ها با خزشراه های فرعی متعدد و خشزراه اصلی ممتد و یکپارچه وجود دارد که هر کدام در دو نقطه به رمپ و باند منتهی میشوند. در این طرح چنانچه مهاجم بخواهد مسیر حرکت جنگنده ها از پارکینگ به سمت باند را مسدود سازد میبایست چندین نقطه از خزشراه اصلی را مورد اصابت قرار دهد که کار را نسبتا مشکل میسازد (خصوصا در دهه پنجاه و شصت میلادی و نبود تسلیحات هدایت شونده و دقیق امروزی). محوطه پارکینگ معمولدر پایگاه های هوایی چین به شکل مدور و با قطر 75 تا 100 فوت (22 الی 30 متر) است که ظرفیت استقرار تا سه فروند جنگنده میگ 21/اف 7  ، جی 6/میگ 19 و نانچانگ کیو 5 (موسوم به فنتان) یا یک الی دو فروند جنگنده سوخو 27/30 (یا نمونه های مشابه چینی) را دارد. خزشراه های منتهی به فضاهای پارکینگ نیز در حدود 45 فوت (13 متر) عرض دارند. روش ساخت و طراحی آشیانه های نیمه مستحکم (semi-hardened) و مستحکم این پایگاه و ایضا دیگر پایگاه های هوایی چین ، نزدیک به آشیانه های ساخت شوروی است.

با توجه به انتخاب یک رویکرد استاندارد در طراحی و ساخت پایگاه های هوایی در چین ، عمده پایگاه ها به صورت معمول دارای یک باند فرود/برخاست و یک خزشراه/رمپ موازی و هم طول با آن هستند. عمده تفاوت در طراحی و ساخت پایگاه ها در چگونگی پراکندگی و موقعیت قرارگیری اجزای فرعی پایگاه (همچون پارکینگ ها ، خزشراه های فرعی و ......) بر حسب فضای موجود در محل استقرار پایگاه و ایضا برخورداری یا عدم برخورداری از آشیانه ها و تاسیسات زیر زمینی است. پایگاه های مجهز به آشیانه های زیرزمینی عمدتا فاقد خزشراه های متعدد بر روی زمین بوده و معمولا دو یا سه خزشراه منتهی به آشیانه های زیر زمینی دارند. در اکثریت پایگاه های هوایی چین در ابتدا و انتهای باند فضایی برای استقرار جنگنده های آلرت تعبیه شده.

طراحی کلاسیک عمده پایگاه های هوایی پیمان ورشو از استانداردهایی پیروی میکند که متعلق به دوران پیش از ارائه سلاح های هدایت شونده دقیق (PGM) هستند. در این پایگاه ها از استحکامات نعل اسبی جهت پوشش و محافظت از محوطه پارکینگ جنگنده ها استفاده میشد که کار مقابله با هواگردهای پارک شده در پایگاه را برای هواپیماهایی که از روش بمباران ارتفاع پست یا بمباران شیرجه ای استفاده میکردند سخت میکرد. چنانچه بمب ها در فاصله چند متری کناره محوطه پارکینگ اصابت میکردند به دلیل وجود دیوارهای محافظ و ضد انفجار عملا اثربخشی خاصی نداشتند. این نوع از طراحی در برخی از پایگاه های هوایی چین خصوصا مواردی که در طول دهه پنجاه و شصت میلادی ساخته شدند و محل استقرار جنگنده ها ، بمب افکن های H5 و H6 بودند مشاهده شده است.

امروزه با دسترسی جهانی به سلاح های هدایت شونده که از قابلیت تهاجم دقیق و نقطه ای برخوردارند طراحی پایگاه های پیمان ورشو به شدت آسیب پذیر است. ضمن آنکه ارائه تسلیحات موثری همچون سلاح های ضد باند که امکان مسدود سازی خزشراه ها و باند ها را دارند مشکلات جدیدی نیز در پیش روی پایگاه های هوایی قرار گرفته است. البته جهت جلوگیری از برخی مشکلات و ضعف ها از جمله مسدود شدن خزشراه ها میتوان راه حل هایی ارائه داد از جمله افزودن تعداد خزشراه ها و ایجاد خزشراه های فرعی متعدد یا ارائه روش های جدید ترمیم باند پروازی و بستر آن. امروزه با وجود تسلیحات هدایت شونده و نقطه زن که شامل انواع نفوذگر نیز میشود ، موانع و استحکاماتی همچون دیوار ضد انفجار یا خاکریز صرفا میتواند از انتقال موج انفجار از هواگرد منفجر شده به دیگر هواگرد ها و بروز انفجار زنجیره ای ممانعت کند و نه انهدام هواگرد هدف گرفته شده.

نمونه ای از آشیانه های مستحکم موسوم به TAB-V در پایگاه هوایی Kadena واقع در اوکیناوای ژاپن ، این آشیانه ها هر چند در برابر اصابت بمب های معمول از خود مقاومت نشان میدهند اما جهت مقاومت در برابر بمب های سنگر شکن یا ضد استحکامات (موسوم به Bunker buster) طراحی نشده و در برابر یک چنین تهدیداتی کاملا آسیب پذیر هستند. لازم به ذکر است که بسیاری از آشیانه های مستحکم تازه ساخت چین از نظر طراحی نزدیک به آشیانه های TAB-V هستند.

نمونه ای از آشیانه های مستحکم ساخت چین در پایگاه هوایی Suixi  و  Xiangshui Hsu ، قرارگیری آشیانه ها در میان پوشش گیاهی نیز جالب توجه است. مشابه چنین موردی در پایگاه های هوایی کره شمالی نیز دیده میشود.

نمونه ای از آشیانه های سبک و مستحکم تازه ساخت چین

شماری از پایگاه های نیروی هوایی چین که با سبک طراحی پایگاه های پیمان ورشو و شوروی ساخته شده بودند در طی یک دهه اخیر مورد بازسازی قرار گرفته و تعداد زیادی آشیانه مستحکم مشابه طرح آشیانه های مستحکم مورد استفاده آمریکا و ناتو با نام TAB-V (اختصاری از Theatre Air Base Vulnerability) در این پایگاه ها ساخته شده است. البته به جز این مورد ، میتوان به رنگ امیزی استتاری سطح خزشراه ها و آشیانه های تعدادی از پایگاه ها نیز اشاره کرد که در جهت همسان سازی با محیط اطراف و افزایش هر چه بیشتر حفاظت (از نوع غیر عامل) صورت گرفته است. حرکت چین از به کارگیری آشیانه های سنگین از جنس بتن تقویت شده با مقاومت بالا به آشیانه های سبک اما مقاوم به تهدید معمول (بمب های غیر نافذ) ناشی از بی اثر بودن سنگرهای بتنی در برابر تهدید بمب های سنگر شکن و نبود صرفه اقتصادی و کاربردی در ساخت آن ها است. هیچ مدرک و نشانه ای از مقاومت این نوع از آشیانه ها (با قطر دیواره 2 الی 3 متر) در برابر بمب های سنگر شکن و نافذی همچون BLU-109/B ،  BLU-116/B ، BLU-118/B  یا  GBU-39/B وجود ندارد حال آنکه در نقطه مقابل ، آزمایشات متعدد و حتی سوابق به کارگیری عملیاتی این قبیل بمب ها بر علیه آشیانه  های بتنی ، آسیب پذیری این آشیانه ها را نشان میدهد. به عنوان مثال میتوان از اصابت بمب سنگر شکن به آشیانه بتنی پایگاه علی السالم کویت اشاره کرد. با توجه به مسائل عنوان شده چینی ها به این نتیجه رسیدند که ساخت آشیانه های بتنی امر بیهوده و هزینه بری است و میتوان با آشیانه های نسل جدید سبک ، جنگنده ها را در برابر تهدیدات معمول تا حدود زیاغدی حفظ کرد. راهکار چین برای مقابله با تسلیحات سنگر شکن ایجاد آشیانه های زیر زمینی به جای آشیانه های روی زمینی بتنی بود.

تصویری از آشیانه بتنی پایگاه علی السالم ، به شکاف حاصل از اصابت بمب سنگر شکن توجه کنید

پایگاه هایی که جغرافیای محل ساخت آن ها اجازه میداد به  تاسیسات زیر زمینی مجهز شدند ، شمار دیگری از پایگاه ها که فاقد این تجهیزات هستند عمدتا به دلیل محدودیت جغرافیایی و نبود عوارض مناسب (کوه یا تپه) برای ساخت آشیانه های زیر زمینی است. بسیاری از مناطق شرقی چین که ایضا به دریا نیز نزدیک هستند ، از زمین های مسطح با تپه و کوه های پراکنده برخوردارند که بستری مناسب برای ایجاد پایگاه های هوایی با ساختارهای زیر زمینی است. در یک چنین مناطقی است که چین اکثریت تاسیسات زیر زمینی پایگاه های هوایی خود را بنا نهاده است ، مناطقی همچون شنیانگ ، پکن ، جینان ، نانجینگ و ........ . چیدمان بخش های مختلف پایگاه های هوایی چین و تاسیسات زیر زمینی آن ها و سطح گستردگی آن براساس تطبیق با وضعیت جغرافیایی محل صورت گرفته است و با توجه به این مسئله عمده آشیانه های زیرزمینی در فواصل چند صد متری از باند اصلی قرار گرفته اند. البته در مواردی فاصله آشیانه ها از باند به چند کیلومتر میرسد که این مسئله به جهت انتقال هواپیما به باند و مدت زمان انجام این کار مشکل ساز است.یکی از ویژگی های بسیار مفید گه در تعداد قابل توجهی از پایگاه های هوایی مجهز به آشیانه زیر زمینی چین مشاهده میشود ، باند کمکی است که به صورت اختصاصی جهت برخاست جنگنده ها استفاده میشود و امکان  بهره گیری از ظرفیت کامل باند اصلی جهت بازیابی/فرود جنگنده ها را میسر میسازد.

باند کمکی از طریقدو خزشراه به باند اصلی و ایضا به ورودی آشیانه های زیر زمینی متصل میشود.در ورودی آشیانه های زیر زمینی یک رمپ یا فضای پارکینگ تعبیه شده که جنگنده ها پس از خروج از آشیانه زیر زمینی و پیش از برخاست به صورت ردیفی بر روی ان قرار گرفته و به نوبت به سمت باند برخاست حرکت میکنند (یا یدک کشیده میشوند). در میانه باند فرود کمکی نیز فضای محوطه پارکنیگ در نظر گرفته شده است که جنگنده های در حال انتقال به آشیانه به صورت موقت درون آن مستقر شده و در برخاست جنگنده ها ایجاد اخلال نکنند. باند کمکی در پایگاه های هوایی چین به راحتی از طریق عکس های هوایی قابل تشخیص است چرا که با وجود ابعاد کوچکتر نسبت به باند اصلی ، از نظر ابعاد به مراتب از خزشراه ها بزرگتر است.

باند فرود کمکی (صرفا جهت برخاست) در پایگاه های Chifeng ، Zunhua ، Jinzhou ، Xiaolingzi ، Xincheng ، Lihue ، Taihe ، Yiwu ، Foluo ، Jiyuan ، Leng Shui Chi و به طور کلی در حدود 50 درصد از پایگاه های هوایی مجهز به آشیانه های زیر زمینی چین تعبیه شده است. سایر پایگاه ها به جهت نبود زمین و محل مناسب برای ساخت باند کمکی (یا دیگر مسائل و مشکلات) ، فاقد این نوع باند هستند. ابعاد راه های دسترسی یا خزشراه های منتهی به ورودی آشیانه های زیر زمینی متاثر از موقعیت قرارگیری آشیانه ها و ورودی آن ها است به طور معمول دو ورودی در کناره های تپه یا کوه با فاصله حدود 200 متری از هم تعبیه میشود. تعداد معدودی از پایگاه ها صرفا دارای یک ورودی به آشیانه زیر زمینی هستند با اینحال پایگاه هایی همچون Yinchuan ، Guiyang و Lanzhou هر کدام از چهار ورودی آشیانه زیر زمینی بر روی یک تپه برخوردارند. ورودی های برخی از پایگاه ها جهت جلوگیری از انسداد در زمان حمله دشمن ، از یک الی دو ورودی به سه الی چهار ورودی در حال توسعه است (براساس برخی تصاویر ماهواره ای) ضمن انکه به احتمال زیاد برخی از آشیانه های زیر زمینی راه دسترسی یا ورودی/خروجی اضطراری نیز دارند که در زمان مسدود شدن ورودی اصلی مورد استفاده قرار گیرد.

آشیانه زیر زمینی محل استقرار جنگنده های J-6A

هر دو جنگنده J-8  و J-7 از ابعاد مناسب برای استقرار در آشیانه های زیر زمینی در ابعاد جنگنده (fighter-sized) برخوردار بودند

یک فروند هواپیمای بمب افکن H-5 در آشیانه زیر زمینی  موزه Datangshan

تصویری از آشیانه زیر زمینی پایگاه هوایی Luyang / Ranghe-Zhen ، آشیانه های این پایگاه امروزه به عنوان فضای انباری و ایضا موزه هوایی مورد استفاده هستند. آشیانه ای که در تصویر رویت میشود از نوع آشیانه های غیر معمول با کاربری ترکیبی و قابلیت  میزبانی از هواگرد هایی با ابعاد مختلف به صورت همزمان است. این آشیانه امکان استقرار جنگنده ای همچون J-7 تا بمب افکنی همچون H-6 را دارد. در بخش انتهایی آشیانه یک فضای آشیانه ای کوچکتر در ابعاد جنگنده J-7 یا میگ 21 دیده میشود که در حقیقت ورودی تونل نا تمامی است که به سایر بخش های تاسیسات زیر زمینی متصل میگردید.

طرح آشیانه های زیر زمینی با سه ابعاد مختلف جهت استقرار جنگنده J-7 ، بمب افکن H-5 و H-6

با مشاهده تصاویر موجود از آشیانه های زیر زمینی پایگاه های هوایی چین میتوان به سه استاندارد ابعادی در این آشیانه ها پی برد به طور کلی تقسیم بندی اشیانه ها از جهت ابعاد به شرح زیر میباشد :

• آشیانه های متناسب با ابعاد میگ 21 یا جی 7 : این آشیانه ها با عرض 12 تا 15 متر از قابلیت میزبانی جنگنده هایی همچون جی 4/میگ 15 ، کیو 5 فنتان ، جی 5/میگ 17 ، جی 6/میگ 19 ، جی 7/میگ 21 و جی 8 برخوردار هستند
• آشیانه های متناسب به ابعاد بمب افکن H-5: این آشیانه ها در حدود 22 متر عرض دارند.
• آشیانه های متناسب با ابعاد بمب افکن H-6: این آشیانه ها بزرگترین ابعاد در میان آشیانه های زیر زمینی چین را دارا بوده و عرض آن ها در حدود 35 الی 40 متر است.

عرض ورودی اکثریت آشیانه های زیز زمینی کوچک در حدود 14 متر است که برای ورود تمامی جنگنده های منسوخ چین  همچون جی 5 و جی 6 و ایضا جنگنده های نسبتا جدیدتری همچون J-8 یا JH-7 متناسب است با اینحال از آشیانه های کوچک نمیتوان جهت استقرار جنگنده های سوخو و نمونه های مشابه چینی همچون جی 11 استفاده کرد چرا که طول بال این جنگنده ها در حدود 14.7 و بیشتر از ابعاد ورودی آشیانه است. برای قرارگیری این سری از جنگنده ها میبایست آشیانه بازسازی شده و افزایش ابعاد پیدا کند یا جنگنده به بال های جمع شونده (مشابه نمونه های مورد استفاده در جنگنده های ناونشین) مجهز شود. البته جنگنده هایی همچون جی 10 توانایی استقرار در آشیانه های زیر زمینی با ابعاد کوچک را دارند. برای استقرار جنگنده هایی نظیر سوخو 30 و جی 11 چین میتواند از آشیانه های بزرگتر بمب متعلق به بمب افکن های H-5 استفاده کند. این آشیانه ها با عرض 22 متر از توانایی کاملی در میزبانی جنگنده هایی در ابعاد جی 11 برخوردارند ، ضمن انکه جنگنده های جدیدتر و نسل آینده چین همچون جی 20 را نیز میتوان در آن ها مستقر کرد.در مجموع در حدود نیم دوجین از پایگاه های زیر زمینی عملیاتی شناخته شده در چین دارای آشیانه هایی با ورودی 33 تا 40 متری هستند و امکان استقرار هواگرد های بزرگی همچون بمب افکن H-6 را دارند.

از این آشیانه ها میتوان برای جنگنده ها نیز بهره گرفت (به صورت یک یا دو فروندی). پایگاه هوایی Shahezhen واقع در پکن که هم اکنون با نام موزهDatangshan  نیز شناخته میشود از آشیانه هایی با قابلیت استقرار بمب افکن های H-6 برخوردار است. این پایگاه تنها پایگاه زیرزمینی چین است که بخش های مختلف آن بر روی عموم گشوده شده. طراحی و ساختار داخلی پایگاه های زیر زمینی چین با توجه به نبود شواهد و تصاویر کافی ، ناشناخته باقی مانده است اما به توجه به ماهیت این پایگاه ها میتوان امکانات و بخش های مختلفی را برای آن متصور بود. نکته مهم در این میان آن است که بسیاری از پایگاه های دارای آشیانه زیر زمینی فاقد آشیانه های معمول در روی زمین هستند ، آشیانه هایی که در پایگاه های دیگر جهت تعمیرات و نگهداری هواپیماها مورد استفاده قرار میگیرند.با توجه به این مسئله میتوان نتیجه گرفت که به جز آشیانه ها ، حجم قابل توجهی از امکانات و سیستم های پشتیبانی نیز به داخل تاسیسات زیر زمینی پایگاه های هوایی چین منتقل شده است.چالش های انتقال و جا به جایی هواگرد ها در آشیانه های زیر زمینی مشابه انتقال و استقرار هواگرد ها تحت عرشه ناوهای هواپیمابر است با این تفاوت که در پایگاه های زیر زمینی فضای مانور برای حرکت و انتقال هواگرد ها محدودتر شده است.

تصویری از یک فروند بمب افکن H-6 در حال یدک کشی به خارج از آشیانه زیر زمینی ، 6 یا 7 مورد از پایگاه های زیر زمینی شناخته شده این بمب افکن دارای ورودهایی با ابعاد بیش از 30 متر جهت انتقال بمب افکن به داخل آشیانه هستند.

دو پیکربندی ساده (سمت چپ) و پیچیده (سمت راست) برای پایگاه های زیر زمینی. از طریق پیکربندی پیچیده میتوان حجم به مراتب بیشتری از تجهیزات و ملزومات پشتیبانی را در داخل پایگاه مستقر کرد ضمن انکه میتوان امکانات اقامتی برای پرسنل و متخصصین پشتیبانی نیز در نظر گرفت. مزیت پیکربندی ساده سرعت بیشتر و هزینه پایینتر در ساخت است

ساده ترین پیکربندی داخلی برای آشیانه ها یا پایگاه های زیر زمینی تونلی مستقیم یا منحنی با دو ورودی در کناره های تپه یا کوه است. یک چنین ساختاری را میتوان در پایگاه هوایی Shahezhen واقع در پکن یافت. آشیانه این زیز زمینی این پایگاه شامل تونلی است که دو ورودی آن از هم در حدود 500 متر فاصله دارند. این فضا امکان جایگیری تا 12 فروند بمب افکن H-6 به صورت چسبیده به هم (اصطلاحا nose to tail) را فراهم میکند که این تعداد در حقیقت یک اسکادران استاندارد بمب افکن در نیروی هوایی چین است. چنانچه طرح استاندارد آشیانه ها را تونلی مستقیم یا منحنی با دو ورودی در نظر بگیریم ، فضای قابل استفاده در حقیقت فاصله میان دو ورودی است. برای اکثریت پایگاه های زیر زمینی این فاصله در حدود 500 متر تخمین زده میشود حال انکه در مورد برخی پایگاه ها این میزان به 1000 متر نیز میرسد. در پایگاه های کوچکتر این فضا به حدود 300 متر کاهش میابد. پایگاه هایی با ورودی همسان در یک سمت تپه یا کوه دارای طرح تونل منحنی یا نعل اسبی هستند حال آنکه پایگاه های دارای دو ورودی در دو سمت تپه از طرح تونل مستقیم بهره میبرند.

ظرفیت پایگاه های زیر زمینی با توجه به نوع پایگاه (جنگنده یا بمب افکن) و ابعاد آشیانه های آن متفاوت است. هفت آشیانه زیر زمینی شناخته شده بمب افکن های H-6ظرفیت استقرار 120 فروند بمب افکن را دارند که به معنی توانایی استقرار عمده ناوگان بمب افکن های H-6 است. چهارده پایگاه زیر زمینی بمب افکن H-5  از ظرفیت استقرار تا 600 فروند جنگند هدر کلاس جی 11 یا سوخو 30 یا 500 فروند جنگنده نسل جدید جی 20 (در صورت تولید به این تعداد) برخوردار هستند. این آشیانه ها امکان میزبانی از کلیت ناوگان جنگنده های کلاس سوخو 30 و جی 11 چین با ظرفیت مازاد را دارند. لازم به ذکر است که این آشیانه ها تعداد مشابهی از جنگنده هایی نظیر JH-7 را نیز میتوانند در خود جای دهند. هفده پایگاه زیر زمینی با آشیانه های کوچک در ابعاد جی 7/میگ 21 نیز از امکان استقرار 600 الی 800 فروند جنگنده جی 10 برخوردارند که به مراتب بیشتر از تعداد نمونه های موجود در نیروی هوایی چین است. به جز موارد فوق حداقل سه پایگاه دیگر نیز شناسایی شده است که با توجه به کمبود تصاویر و منابع امکان ارزیابی دقیق ظرفیت آن ها وجود ندارد. در مجموع تعداد هواگرد های رزمی که در آشیانه های زیر زمینی قابل استقرار هستند به بیش از 1500 فروند میرسد ( ظرفیت حقیقی و دقیق به جهت نبود منابع کافی قابل ارائه نیست).

ادامه دارد .............