میلیتاری (Military) |مقالات نظامی

اف۵ نیروی هوایی ایران و موشک AIM-9J

سایدواندر روی اف۴، اف۵ و اف۱۴ نیروی هوایی نصب شد  و کارایی واقعا خوبی داشت  و در جنگ پیروزی هوایی زیادی به دست اورد . امروزه نسخه J همچنان در خدمت نیروی هوایی ایران است که نسل دوم سایدواندر  به حساب میاید. نکته جالب اینکه ایران تنها استفاده کننده از این موشک است  زیرا همگی دارندگان نسل  سوم این موشک یعنی نسخه ال و ام ویا نسل چهارم نسخه ایکس را در خدمت دارند. شاید این سوال پیش بیاد که چه فرقی مثلا بین نسخه  M با نسخهJ است.  بزرگترین فرق انها در برد کاونده برای قفل روی هدف و همچنین زاویه درگیر سات. برای نمونه  نسخه M از زاویه  ۳۷ درجه روی هدف قفل میکند یعنی هدف حتی اگر ۳۷  تا ۴۰ درجه با کاونده موشک  زاویه داشته باشد باز موشک توان کسب هدف را دارد ولی این میزان برای نسخ موجود در ایران زیر ۲۵ درجه است. همچنین نسخه جدید تر حساس تر بوده و برای  نمونه نسخه ال و ام دارای کاونده دو کاناله است  و در برابر اهداف دروغین مانند شراره اسیب پذیری کمتری دارد .

ایران بر اساس قرار داد ایران کنترا در زمان جنگ  قرار بود تعداد ۳۰۰ تیره موشک  سایدواندر نسخه L  از امریکا در زمان جنگ تحویل بگیرد ولی این موشک هرگز وارد ایران نشد و اگرچه برخی منابع از تحویل ان می گویند  ولی نه عکسی از ان وجود دارد و نه هرگز هیچ کدام از خلبانان نیروی هوایی این موشک را دیده اند

سایدواندر برای مدتی در دهه ۸۰ شمسی روی میراژ اف۱ نیروی هوایی ایران در نبود  موشک ماژیک فرانسوی در ایران نیز نصب شد ولی در نهایت  موشک پی ال ۷ چینی جای ان را گرفت. در ادامه ایران این موشک را روی جنگنده صاعقه نیز نصب  کرد که تا کنون بر اساس تصایور نشان داده شده تنها موشک هوا به هوای نصب شده روی این جنگنده است. همچنان تعداد زیادی از این موشک در ایران در خدمت است و حتما با در نظر گرفتن سن انها، در زمینه باتریو سوخت مورد تعمیر قرار گرفته اند . اگرچه  نسخه موجود در ایران قدیمی و از رده خارج شده  ولی خوب فعلا چاره ای نیست زیرا سلاح مناسب تری  در دستراس قرار ندارد

موشک هوا به هوای فاطر: فاطر قرار بود مهندسی معکوس موشک سایدواندر باشد  ولی در نهایت  تبدیل  به برنامه ای برای به خط برگردانند موشک های سایدواندر  که به دلیل  مشکل فنی مانند باتری از دور خارج شده بودند . به نظر می اید در نهایت به دلیل تعداد بالای این موشک  در کشور دلیل برای  مهندسی معکوس ان نبوده و تنها باید انها را به خط عملیاتی بر می گرداندند

تامکت مسلح به AIM-9J

موشک هوا به هوای AIM-7 اسپارو

موشک اسپارو نخستین  موشک هدایت رادار نیروی هوایی بود که البته  در اصل یک موشک رادار نیم فعال است. این موشک بااف۴ دی فانتوم وارد نیروی هوایی ایران شد و نخستین  بار ۱۲۵ فروند AIM-7C  به صورت دست  دوم در سال ۱۹۶۹ تحویل ایران شد  . ایران در ادامه با دریافت  اف۴ ایی فانتوم دست به سفارش ۷۰۰ تیره AIM-7E  اسپارو زد . ایران با سفارش  تامکت ۵۱۶ فروند اسپارو نسخه E-2  و تعداد E-4 را سفارش داد که برای نصب روی تامکت در نظر گرفته شده بود (البته به شکل موقت) ولی این سفارش  با تحویل ۳۸۰ فروند  و پیروزی انقلاب نا تمام باقی ماند.

اسپارو موشکی است با کارایی عجیب و البته دم دمی مزاج … نمی توان روی ان حساب کرد  این مسئله در  تا  اواخر دهه ۱۹۷۰ و ورود نسخه اف و ام هرگز برطرف نشد. در ویتنام کارایی بسیار ضعیفی داشت  به صورتی که برای سرنگونی یک هدف به صورت متوسط شش موشک اسپارو شلیک شد . البته ایران نسل دوم اسپارو را داشت  که بهتر از نسخه  در خدمت ارتش امریکا  در ویتنام بود ولی باز طی جنگ ایران و عراق  اسپارو بسیار کمتر از فونیکس و سایدواندر  پیروزی به دست  اورد به شکلی  که کمتر از ۴۰ و حتی ۲۵  پیروزی هوایی برای اسپار طی جنگ ایران و عراق ثبت شده است  . ایران از گرومی  خواست تا موشک اسپارو نسخه اف را روی تامکت و رادار هماهنگ کند و گرومی  این کار را کرد ولی انقلاب اجازه ورود این نسخه  اسپارو را به ایران نداد زیرا در ان زمان در مرحله ازمایش بود . ایران مجبور به استفاده  از  اسپارو نسخهE-2 و تعداد محدودیE-4 رو تامکت شد که رادار با ان هماهنگی لازم را نداشت و انقدر  ترکیب تامکت با اسپارو بد بود که  گفته شده تنها یک پیروزی هوایی با تامکت به دست امد  و دلیل  هماهنگ کرده موشک هاوک با  تامکت در ایران طی پروژه  سجیل همین موضوع بود.  در نهایت ایران خواهان تحویل نسخه اف اسپارو بود ولی این موشک  به انقلاب خورد . داستان اسپارو از یک لحاظ شبیه  سایدواندر  است. بعد از نسخه موجود در ایران نسخه  اف و ام نیز ساخته شدهد که البته کارایی بسیار خوبی داشت  و در جنگ  دره بقا و نبرد خلیج فارس ۱ بسیار خوش درخشید به صورتی که بیشترین پیروزی هوایی را جنگ اول خلیج فارس ۱ توسط اسپارو به دست امد  . در واقع نسخه موجود در ایران در هیچ کشوری دیگر استفاده نمی شود  و جالب اینکه حتی همان دو نسخه  موفق اف و ام هم که در ایران نیست طی دو دهه گذشته   با موشک امرام جایگزین شده است. در واقع امرام  در اکثر ارتشها جای اسپارو را گرفت . ولی باز به دلیل عدم دستراسی به موشک مناسب  برای پرتاب از جایگاه های زیر بدنه تامکت و فانتوم  که تنها اسپارو با انها هماهنگ است  چاره ای جز استفاده از این موشک نیست

تامکت مسلح به اسپارو و سایدواندر

اسپارو در یکی از نمایشگاه های دفاعی احتمالا در دهه ۷۰ شمسی

موشک هوا به هوای رادار فعال فونیکس

 فونیکس نخستین  موشک هوا به هوای رادار فعال جهان بود که برای تامکت  بر اساس استراتژیک امریکا برای شکار  بمب افکنهای دریایی دشمن از بیشترین فاصله ممکن ساخته شد. اگرچه سنگین و بزرگ بود ولی برد و کلاهک بزرگی داشت . با خرید اف۱۴ تامکت توسط شاه ، ایران دست به  سفارش ۴۲۴  فروند فونیکس  زد که در نهایت  با پیروزی انقلاب  تنها ۲۸۵ فروند ان  تحویل شد اگرچه برخی منابع معتقدند  بیش از این تعداد تحویل شد. این موشک  در جریان  جنگ بیشترین پیروزی هوایی را با تامکت داشت زیرا اسپارو که کاری  از پیش نمی برد  و سایدواندر هم مدتی در اول جنگ  روی تامکت عملیاتی نبود و در کل  از حدود ۱۳۰ شکار هوایی ثبت شده توسط تامکت کمتر از ۱۰ و یا ۱۵ فروند با سایدواندر اسپارو توپ بوده و مابقی توسط فونیکس انجام شد(البته امار متفاوت دیگری نیز وجود دارد)

فونیکس ایرانی از نسخهAIM-54A بود   و تفاوتی با نسخه  امریکا نداشت اگرچه خود رادار ای دبلیو جی ۹  اف۱۴  ایرانی کمی ضعیتر بود  . تعداد فونیکس محدود بود بعد از جنگ نیز تعداد زیادی از انها در خدمت باقی نمانند  اگرچه تعداد زیادی هم تامکت نبود ولی در کل   ایران برای تامین باتری این موشک ها  دچار مشکل بود زیرا انها فاسد شده و به کار نمی امدند  ولی از قرار معلوم در نهایت ایران تواسنت  باتری لازم را تولید و موشکها را عملیاتی  نگه دارد اگرچه نباید  بیش  از ۱۰۰  ویا ۱۳۰  تیره در خدمت باقی  ماقی مانده باشد . این موشک همچنان  از تامکت پرتاب می شود

فونیکس زیر بدنه تامکت

فونیکس تمرینی با رنگ ابی

موشک رادار نیم فعال سجیل(هاوک)

موشک سجیل یا  پروزه سجیل  به برنامه نصب موشک هاوک روی تامکت است.  کارایی بد اسپارو و تعداد کم فونیکس باعث شد تا ایران به دنبال یک راهکار جدید برود . از انجای که تعداد زیادی  موشک هاوک در ایران بود حتی ایران در جریان ماجرای  ایران کنترا تعدادی هم  در زمان جنگ  دریافت کرد پس نصب ان روی  تامکت امکان داشت. این کار توسط پرسنل  داخلی انجام شد. هاوک برد و سرعت بیشتری از اسپارو داشت و حتی  برد ان به ۶۰ کیلومتر نیز میرسد  و زاویه جستجوی رادار بیشتر بود. البته مشکلش بزرگی ان بود البته خوب کلاهک هم بزرگتر بود ولی تنها می شود دو تیره هاوک  ، ان هم  یکی زیر هر  بال حمل کرد. با وجود این همین مقدار نیز کافی  بود تا  تامکت ایرانی دارای ترکیب  دو موشک فونیکس در زیر بدنه، دو   هاوک زیر بال(یکی زیر هر بال) و یک سایدواندر  زیر هر بال  تجهیز . با در نظر گرفتن اینکه خود موشک هاوک در ایران با نام شاهین تولید می شود  مشکلی از نظر تداروکات وجود ندارد

 موشک  هاوک دو پیروزی هوایی نیز به دست اورد. از قرار معلوم اولین میگ۲۹ در جهان به اتش یک تامکت  نیروی هوایی ایران با موشک هاوک به دست امده .  تامکت تحت  هدایت خلبان  اسد عادلی  یک تیره هاوک را به طرف یک میگ۲۹ شلیک میکند در  حالی که همزمان مورد شلیک موشک میگ۲۹ هم قرار میگرد. هاوک  میگ را سرنگون می کند ولی از شانس خوب موشک میگ عراقی احتمالا از نسخه هدایت راداری   بود به   تامکت میخورد ولی عمل نمی کند . یک  مورد دیگر نیز به سرنگونی یک میراژ اف۱  نیز توسط هاوک بر میگردد . از این رو این  موشک زمین  پرتاب  که حالا هوایی پرتاب شده بود از اسپارو موفق تر بود

نزدیک ترین تامکت به دوربین مسلح به موشک هاوک زیر بالها است و این جایگاه زیر بال تنها جایگاه ای است که هاوک بر روی ان قابل نصب است

موشک فکور: موشک هوا به هوای فکور در واقع تجربه ایران با موشک هاوک و پروژه سجیل بود. ولی هاوک رادار نیم فعال بود از این رو ایران دست  به توسعه  نسخه رادار فعال البته با پوسته فونیکس  زد  . ایران تعداد محدودی فونیکس داشت  و نیاز به موشکی برای  جایگزین ان بود از این رو از هاوک و فونیکس برای تولید نسخه داخلی  استفاده شد . موشک دارای   برد ۶۰  تا ۱۰۰  کیلومتر بر اساس  گفته برخی منابع  است و  دارای  کاونده رادار فعال  است .اگرچه به  نظر بردش کم می اید  ولی  اینچنین  نیست  و با در نظر گرفتن واقعیت میدان نبرد امروزه این برد کاملا مناسب  و منطقی است و برد بیشتر نیاز به  محور شبکه محور دارد  . از اینکه این موشک به شکل فراگیر وارد خدمت شده ویا تولید شده و یا نه  دست کم بنده اطلاعی  ندارم ولی این موشک تست خود را با موفقیت انجام داده است. هنوز مشخصات رسمی از این موشک منتشر نشده است

موشک  فروسرخ  پی ال ۷

ایران در زمان جنگ ایران و عراق از روی ناچاری رفت و دست به خرید اف۷ زد(دلیلش در مقاله جنگنده های موجود در نیروی های مسلح ایران امده است).  در مرحله اول ایران  اف۷ بی سفارش داد ولی بعد از تحویل تعداد به دلیل نارضایتی شدید انها را پس داد و اف۷ ان را تحویل گرفت  در کنار این جنگنده ایران  ، ۶۰۰ تیره موشک پی ال-۲ یا  همان نسخه چینی موشک روسی اتول که خود اولین موشک هوا به هوای فروسرخ روسها بود را خریداری کرد که احتمالا  انها را نیز به چین برگرداند  و در ادامه با خرید اف۷که البته بعد از جنگ تحویل ایران شد ایران دست به خرید ۴۰۰ تیره موشک پی ال ۷ زد. پی ال ۷ نسخه چینی موشک فرانسوی  ماژیک است. ماژیک واقعا موشک عالی بود و در جنگ نیز به همراه میراژ تعدادی از جنگنده های ایرانی را سرنگون کرد ولی نسخه چینی  بسیار ضعیف  بود به شکلی  که خود چینیها نیز به غیر از اف۷ (نسخه چین جی ۷ نامیده می شود) روی هیچ جنگنده دیگری  ان را  نصب نکردند . این موشک همکنون اصلیترین موشک اف۷ ایرانی است. ایران مدتی به دلیل مشکلات چون عمر زیاد سایدواندر  موشک پی ال۷ را روی اف۵ نصب کرد ولی به دلیل نارضایتی خلبانان ایرانی ، انها  سایدواندر را به این موشک تریجه دادند.  در سال ۱۳۹۳ طی تصاویر از تلوزیون دولتی ایران میراژ های ایرانی  بر سر بال خود  مسلح به موشک پی ال۷ نشان داده شد  که احتمالا تنها موشک هوا به هوا این جنگنده است زیرا به غیر از این موشک تا کنون با موشک دیگری دیده نشده است

پی ال ۷ زیر بال اف۷

پی ال۷ بر نوک بال اف۵

موشک فروسرخ ار ۶۰

موشک  هوا به هوای فروسرخ کوچک ار۶۰ با نام افید سبکترین  موشک هوا به هوای موجود جهان است که تنها سه کیلوگرم کلاهک جنگی دارد تقریبا  هم وزن  موشک  استینگر ویا یک سوم سایدواندر است (منظور کلاهک است). این موشک با میگ وارد ایران شد و ایران در سال ۱۹۸۹    توانست ۴۰۰ تیره از این موشک را شوروی برای نصب روی میگ۲۹ نیروی هوایی خریداری کند. ار ۶۰ اگرچه کوچک است ولی موشکی با زاویه جستجوی مناسب  بالای ۳۰ درجه است و از نظر عملکرد کاونده از سایدواندرهای  ما برتر است  ولی بردش کمتر و کلاهک یک سوم است. این یک ضعف برای ار ۶۰ است زیرا در بسیاری از نبردها ار ۶۰  به هدف  اصابت کرد ولی هدف جان سالم به در برده .دست  کم چند بار در  نبرد  میگ۲۳ و اف۴ فانتوم عراقی و ایرانی این اتفاق افتاد. ار۶۰ در دهه ۱۹۷۰ برای میگ۲۳ و همچنین جنگندهای تهاجمی  شوروی مانند فنسر و سوخو۲۵ طراحی شد که توان حمل موشک هوا به هوای سنگین نداشتند. در سال ۲۰۰۳   سپاه پاسداران ۴۰ تیره ار ۶۰ دیگر  برای نصب روی سوخو۲۵ خود دریافت میکند اگرچه کسی ار ۶۰ را روی سوخو۲۵  ندید و در نهایت بخشی از ناوگان کم تعداد سوخو۲۵ به عراق  فروخته شده. امروزه ار ۶۰ روی میگ۲۹  تنها نصب می شود و فنسرها ما نیز توان حمل ار ۶۰ را ندارند و یا دست  کم کسی چنین توانی را ندیده .همچنین ایران دست به هماهنگی  کردن ار ۶۰ روی اف۵ زد مشخص نیست ایا تنها همان یک فروندی  که در نمایشگاهی در دهه ۷۰ شمسی نشان داده شد چنین توانی  را داشت ویا کل ناوگان ارتقا یافتند ولی از قرار معلوم این ارتقا تنها برای روز مبادا بوده ویا اینکه ایران در ان دوران تصمیم  به  وارد کردن تعداد بیشتری ار ۶۰ را داشته است

موشک ار۶۰ و ار ۲۷ زیر بال میگ۲۹ نیروی هوایی ایران..موشک کوچک ار ۶۰ است

موشک رادار نیم فعال  ار ۲۷

موشک ار ۲۷  تنها موشک هوا به هوای راداری شرقی در خدمت ایران است  که در واقع همانند اسپارو  رادار نیم فعال است. موشک ار ۲۷ برای میگ ۲۹  و سوخو۲۷ طراحی شد و ایران به همراه  میگ۲۹  موفق به خرید ۱۰۰ تیره از این موشک از نسخه  R-27R  نسخه رادار نیم فعال شد . این نسخه  اولین نسخه موشک ار ۲۷ بود و دارای  برد ۷۳ کیلومتر در بهترین حالت  است . روسها نسخه های دوربرد تر این موشک  با برد  ۱۲۰ کیلومتر را نیز برای سوخو۲۷ و نسخه های دیگر میگ۲۹ طراحی کردند  ولی ایران تنها این نسخه را  در خدمت  دارد زیرا تنها این نسخه از میگ۲۹ ایرانی قابل شلیک  است و ایران نیز میگ ها خود را ارتقا ندادند . همچنین نسخه  هدایت فروسرخ  این موشک نیز در ایران دیده نشده است ولی مشخصا  تعدادی  نسخه اموزشی موشک ار ۲۷  با رنگ ابی  نیز تحویل ایران شده  که مشخص  نیست چقدر ان در دستراس است . ار ۲۷ کارایی  مناسبی نداشت . در چند مقاله  به این مسئله اشاره کرده ام که طی چند درگیر دست  کم ۲۷ تیره ان شلیک شده ولی تنها یک پیروزی داشته. البته  مشخص نیست ایا  موشک دارای  مشکل است ویا روش شلیک و اموزشی استفاده کنندگان دارای ایراد بوده  است

میگ۲۹ نیروی هوایی مسلح به ار ۲۷ و ار ۷۳

موشک فروسرخ ار ۷۳

موشک فروسرخ ار ۷۳ نیز با میگ ۲۹ وارد ایران شد. ار ۷۳ موشک انقلابی بود زیرا در دهه ۱۹۸۰ زمان ورود به خدمت با زاویه  جستجوی ۴۵ درجه  کارایی بسیار عالی داشت . در اوائل دهه ۱۹۹۰ حتی نسخه ای با زاویه جستجوی ۶۰ درجه نیز ساخته شد  که تا چند سال که نسل جدید موشک های فروسرخ  وارد شد  رقیبی نداشت. همچنین این موشک  با  سامانه نشان روی کلاه خلبان هماهنگ بود  و خلبان در داگ فایت تنها کافی بود به طرف جنگنده دشمن  نگاه کند  تا کاونده موشک  به سرعت به همان  سمت متمرکز شود و تنها ان نقظه را جستجو کند و دیگر نیاز به کشتند  تمام مناطق پیش رو نبود از این رو میگ۲۹ به دلیل چالاکی و این قابلیت در رزم هوایی داگ فیات بسیار چالاک و مهلک  بود اگرچه هرگز نتوانست  از این ویژگی  به صورت واقعی استفاده کند. ایران با میگ ۲۹ دست به سفارش  ۳۰۰ تیره ار ۷۳  زد و البته به نظر می رسد از نسخه نخست  را خریدار کرد  زیرا نسخه ارتقا یافته  M  با زاویه جستجوی ۶۰ درجه بعد از این تاریخ عملیاتی شده است. ار ۷۳   همکنون بهترین  موشک  فروسرخ  موجود  در کشور است که تنها از میگ۲۹ پرتاب می شود. ایران تلاش  در هماهنگ کردن ار ۲۷ و ار ۷۳ روی اف۱۴ کرد ولی نتیجه  ان مشخص نیست  اگرچه این موشک نیز چندان به تعداد بالای  خریداری نشده است

ایران همچنین در دهه ۱۹۹۰ تلاش  در خرید تعداد زیادی موشک ار ۷۳، ار۲۷ و  تعداد میگ۲۹ اس از مولداوی کرد ولی امریکا  تمامی انها را از مولداوی برای اینکه به دست ایران و یا کشور دیگری نرسد  خریداری کرد

موشک ار ۷۳ و ار ۲۷  زیر بال میگ۲۹ … موشک بزرگ ار ۲۷ است

تامکت مسلح به موشک ار۲۷٫ این تنها عکس از یک تامکت با موشک ار۲۷ است

خوب باید بگویم  وضعیت موشک های هوا به هوای موجود  در ایران مشابه  ناوگان نیروی هوایی است فرسوده و فرسوده

البته این سلاح ها به این جنگنده ها نیز می ایند ولی با صحبت های که در مورد خرید سوخو۳۰ پیش امده البته معلوم نیست کی تحویل می دهند ، چه مدل و چه تعداد (به فرض سفارش و بستن قرارداد در اینده ، ایران در صف مشتریان می رود و چند سال تحویل  کامل طول می کشد اگر روسها تو این مدت نظرشان  تغییر نکند  )  ولی احتمالا به همراه انها تعداد بیشتری ار ۷۳ و احتمال قوی  نسخه دوربرد ار ۲۷ و امیدوارم  ار۷۷ وارد ایران شود. ار۷۷   موشک رادار فعال است و  شاید بشود ان را با اف۱۴ و حتی در صورت ارقتاء میگ ۲۹ ان را روی میگ۲۹ نیز نصب کرد  ولی باید منتظر اینده بود ببینیم چه می شود

پاینده  باد ایران

عبدالحمید تارخ

منبع : http://jangaavaran.ir/7872-2/