میلیتاری (Military) |مقالات نظامی

در اواخر دهه شصت میلادی (سال 1969) وزارت دفاع اتحاد جماهیر شوروی مطالعات در زمینه ساخت سامانه پدافندی برد بلند یا سامانه دفاع موشکی منطقه ای با برد 75 کیلومتر و با قابلیت درگیری همزمان با چند هدف را اغاز کرد. ساخت و توسعه نمونه زمین پایه این سامانه به دفتر طراحی مرکزی آلماز (Almaz) و ساخت نمونه دریاپایه به بخش تحقیقات صنایع Altair سپرده شد. اولین نمونه از نسخه زمین پایه در حدود سال 1979 تکمیل گردید و دو یا سه سال بعد به خدمت عملیاتی درآمد. این سیستم در ناتو با نام SA-IO 'Grumble نامگذاری گردید. نمونه دریاپایه سامانه به منظور حفاظت از ناوگروه رزمی در محیط هایی با شرایط رزمی تمام عیار طراحی شد ، محیط هایی که در آن دشمن علاوه بر استفاده از انواع تسلیحات هواپایه و دریاپایه ضد سطحی همچون موشک ها و تسلیحات قابل حمل توسط جنگنده ها و بمب افکن ها ، موشک های قابل پرتاب توسط زیردریایی ها و موشک های ضد سطحی شلیک شده از شناورها ، از پشتیبانی کامل الکترونیکی (جنگ الکترونیک و مسائل مرتبط) نیز جهت ضربه زدن به شناورهای موجود در ناوگروه خودی بهره میگرفت.

یک چنین سطحی از تهدید علاوه بر تامین لایه های پدافندی برد کوتاه و برد متوسط نیازمند ایجاد لایه پدافندی برد بلند نیز بود. به همین جهت ساخت سامانه پدافندی برد بلند با قابلیت درگیری با چند هدف به صورت همزمان و مقاوم به اقدامات متقابل الکترونیکی (اخلال) در دستور کار شوروی قرار گرفت. برای اولین بار سامانه ای به طراحی و ساخت رسید که از سیستم پرتاب سرد یا Cold Launch بهره میبرد که نیاز به گردش پرتابگر در جهت هدف را از میان برده و مدت زمان واکنش به تهدید را کاهش میداد. با استفاده از این سیستم موشک های سامانه قادر به تغییر مسیر پرواز به تمامی جهت ها بدون نیاز به تغییر زاویه پرتابگر بودند. سامانه دریاپایه تکمیل شده V601 Fort (یا اس 300 اف) و موشک های مورد استفاده آن 5V55 نامگذاری شدند (نامگذاری مشابه با موشک های نسخه زمین پایه).

نسخه اولیه ای از این سامانه در سال 1977 در ناو ضد زیردریایی Azov (در کلاس Kara) نصب گردید و در همان سال آزمایشات دریایی را پشت سر گذاشت. تکمیل تست های سامانه و رفع عیوب آن و در نهایت تایید سامانه توسط مراجع دولتی در حدود 6 سال به طول انجامید تا در نهایت نسخه دریاپایه تکمیلی در سال 1983 در رزم ناوهای اتمی کلاس Kirov به کار گرفته شد. این سامانه بعد ها در دیگر شناورهای رزمی شوروی از جمله ناوهای کلاس اسلاوا (Slava) نیز نصب گردید. ناتو نمونه دریاپایه را SA-N-6 'Grumble' (اس 300 دریاپایه) نامید. سامانه V601 Fort در نمونه های اولیه از نمونه دریاپایه ای از موشک 5V55R مورد استفاده در سامانه های زمین پایه بهره میبرد که این موشک ها 5V55RM نام داشتند با اینحال در سال 1990 نمونه از اساس دریاپایه ای از موشک های این سامانه با نام 48N6 به ساخت رسید که دارای به روزرسانی هایی در مقایسه با موشک های اولیه بود  (این موشک بعد ها به نسخه استانداردی برای سامانه های زمین پایه تبدیل شد).

ناو Azov پلتفرم آزمایشی اس 300 دریاپایه

ناو Moskva از کلاس اسلاوا

سامانه هایی که از این موشک جدید بهره میبردند با نام Fort-M شناخته شده و توسط ناتو به SA-N-20 نام گذرای شده اند. نسخه تعدیل شده ای از سامانه پدافندیFort با نام Rif نیز جهت صادرات به مشتریان خارجی توسعه داده شد با این حال هیچ سفارش خریدی از طرف مشتریان خارجی دریافت نکرد. البته نسخه جدیدتر آن با نام Rif-M  (یا اس 300 اف ام) به چین فروخته شده و در ناوشکن های پدافندی کلاس Luzhou (یا تایپ 051 سی) نیز نصب گردیده است.

رزم ناو کلاس Kirov

ناوشکن پدافندی کلاس تایپ 51 سی چین مجهز به سامانه اس 300 دریاپایه

شرح

Fort یک سامانه موشکی زمین به هوای برد بلند طراحی شده جهت نصب بر شناورهای رزمی با تناژ جابه جایی بیش از 6000 تن و محافظت از ناوگروه ها در مقابل تهدیدات واحد یا متعدد از جمله هواگرد های رزمی و موشک های کروز ضد کشتی است ، این سامانه همچنین از قابلیت مقابله با موشک های ضد رادار نیز برخوردار است. سامانه Fort قابلیت مقابله همزمان با 6 هدف در برد بلند و تحت اقدامات متقابل الکترونیکی (اخلال) را دارد. این سامانه شامل موشک های 5V55 ، سیستم حامل/ پرتابگر موشک B203 یا B204 (این سیستم با نام PU3S95E نیز شناخته میشود) در کنار سیستم کنترل آتش 3R41 موسوم بهVolna   (با نام گذاری ناتو Top Dome) است. موشک های 5V55 مورد استفاده در سامانه از طرح آیرودینامیکی معمول شامل بدنه ای کشیده و باریک با بالک های تثبیت کننده در انتهای بدنه است.

موشک اس 300

بالک های موشک جهت جایگذاری آن در تیوب پرتابگر به صورت جمع شونده طراحی شده اند و بازشدن آن ها پس از خارج شدن موشک از تیوب صورت میگیرد. این موشک از پیشران سوخت جامد با چهار تیغه کنترل بردار رانش بهره میبرد که جهت تغییر مسیر پرواز و انجام مانور مورد استفاده قرار میگیرند. بخش ابتدایی بدنه موشک شامل محفظه جستجوگر راداری با فیوز مجاورتی و بخش میانی شامل تجهیزات الکترونیکی از جمله سیستم هدایت اینرسیایی و سیستم دریافت فرمان هدایتی (برای تصحیح مسیر در میانه پرواز) است ، پس از این بخش سر جنگی شدیدالانفجار (HE) ترکش شونده به وزن 130 کیلوگرم قرار گرفته است. پیشران و تیغه های کنترلی موشک نیز در انتهای آن واقع شده اند. موشک های مورد استفاده در سامانه اس 300 دریاپایه شامل سه موشک 5V55R ، 5V55K و 5V55RM است.

مجموعه رادار کنترل آتش Volna (یا رادار Top Dome)

موشک های سامانه جهت حفاظت در برابر عوامل محیطی در داخل یک تیوب یا پرتابگر سیلندری مهر و موم شده به وزن هر یک 500 کیلوگرم قرار داده میشوند. موشک ها با این روش به مدت حداقل 10 سال از تعمیر و نگهداری بی نیاز خواهند بود. تیوب ها در داخل یک مجموعه حامل/پرتابگر چرخان قرار میگیرند که این مجموعه توسط صنایع Fakel ساخته شده. پرتاب موشک ها به روش پرتاب سرد و از طریق یک محرک گازی که در انتهای تیوب پرتابگر تعبیه شده ، صورت میگیرد. تعداد موشک های سامانه به نوع پرتابگر آن بستگی دارد ، همانطور که پیشتر نیز اشاره شد سامانه Rif دارای دو نوع حامل/پرتابگر B203 یا B204 است. حامل/پرتابگر B203A که در رزم ناو های کلاس Kirov نصب شده دارای شش مجموعه پرتاب هر کدام با ظرفیت هشت موشک ولی صرفا دارای یک درگاه چهار گوش شلیک/بارگذاری مجدد است.در مجموع دو پرتابگر از این نوع در رزم ناو های کلاس kirov نصب گردیده که مساحتی به میزان 120 متر مربع از عرشه را پوشش داده اند.

حامل/پرتابگر B203A در رزم ناو Kirov

سیستم حامل/پرتابگر B204 که در ناوهایی همچون کلاس اسلاوا مورد استفاده قرار گرفته اند شامل یک مجموعه هشت عددی از پرتابگرها با ظرفیت هشت موشک و هر کدام دارای هشت درگاه شلیک/بارگذاری مستقل به شکل دایره ای هستند. این پرتابگر در مجموع مساحتی به میزان 166 متر مربع از عرشه ناو را به خود اختصاص داده و هر کدام از مجموعه های پرتاب آن در حدود 4 تن وزن دارد. سیستم کنترل آتش سامانه RIF همانگونه که پیشتر نیز اشاره شد با نام Volna شناخته میشود. این سامانه توسط ناتو به Top Dome نامگذاری شده و شامل یک سازه چند ضلعی به عرض 4 متر و دارای چند جزء مختلف است.

سیستم حامل/پرتابگر B204 در ناو کلاس اسلاوا

نمایی از زیر عرشه و تیوب های موشک

مهمترین جزء ، رادار چند منظوره آرایه فازی پویش الکترونیکی Volna در باند J (فرکانس کاری 10 الی 20 گیگاهرتز) است که در قالب یک سازه گنبدی بزرگ در بالای سازه اصلی سامانه کنترل آتش نصب گردیده است. رادار در زاویه 20 درجه ای نسبت به محور عمودی ثابت شده و از تکنیک هدایت الکترونیکی امواج برای پویش در جهت عمودی بهره میگیرد حال انکه امکان گردش 360 درجه ای آن در جهت افقی فراهم بوده و از روش پویش مکانیکی (با گردش) جهت پوشش زوایای افقی استفاده میکند.از این نوع رادار در تعداد دو مجموعه در رزم ناو های کلاس Kirov نصب شده . جزء بعدی یک مجموعه گنبدی کوچک تحت مجموعه راداری است که فرستنده و گیرنده سیستم رهگیری از طریق موشک یا Track Via Missile است (برخلاف نمونه اولیه زمین پایه که فاقد این سیستم بود).

رادار Volna

سیستم رهگیری از طریق موشک که اختصارا TVM نیز نامگذاری میشود از تکنیک هدایتی مبتنی بر ترکیب آشیانه یابی غیر فعال راداری (SARH) و هدایت فرمانی رادیویی برخوردار است. در این روش هدایتی به یک ایستگاه راداری زمینی و موشکی با گیرنده راداری نیاز است. همچون روش هدایتی موشک های آشیانه یاب غیر فعال راداری ، در این روش نیز با تابش امواج راداری به هدف ، بازتاب امواج توسط موشک دریافت میشود با این تفاوت که برخلاف موشک های هدایت آشیانه یابی غیر فعال راداری ، موشک از این اطلاعات به صورت مستقیم و مستقل برای رهگیری هدف استفاده نمیکند و از طریق یک پیوند داده دو طرفه (بالا دستی و پایین دستی یا اصطاحا  Uplink-Downlink) اطلاعات را به رادار زمینی ارسال و فرمان هدایتی (برای اصلاح مسیر به سمت هدف) را از آن دریافت میکند. این روش هدایتی دارای مزیت هایی است که برخی از آن ها عبارتند از :

• برخلاف موشک های دارای هدایت آشیانه یابی غیر فعال راداری که نیاز به قرارگیری اجزای پردازشگر جهت تجزیه و تحلیل امواج دریافتی و تعیین مسیر رهگیری است ، در این روش موشک ها فاقد یک چنین جزئی بوده در نتیجه سبکتر ، ارزان تر و دارای ساختاری ساده تر هستند
• برخلاف موشک های هدایت فرمانی ، در این روش هدایتی به جهت نزدیکی به مراتب بیشتر گیرنده راداری موشک نسبت به گیرنده رادار زمینی ، اطلاعات دقیقتری برای رهگیری هدف در اختیار خواهد بود در نتیجه دقت در رهگیری هدف بالا رفته و احتمال انهدام آن نیز بالا میرود.
• به جهت انتقال پردازش امواج از موشک به واحد راداری اصلی (یا واحد رادرای زمینی) و توان به مراتب بیشتر رادار زمینی در پردازش و حذف امواج اخلالگر ، اخلال در هدایت موشک به مراتب سخت تر میشود.
• و...........

البته این روش دارای ضعف هایی نیز هست که از جمله آن بحث اخلال در ارتباط بین رادار و موشک است.

سومین جزء قابل رویت بر روی سازه سیستم کنترل آتش ، سه آنتن نیمه استوانه ای هستند که در پایین ترین بخش سازه قرار گرفته و جهت کنترل و رهگیری موشک های شلیک شده  مورد استفاده قرار میگیرند. سیستم کنترل آتش Volna از قابلیت رهگیری همزمان تا شش هدف (در برخی منابع تا چهار هدف ذکر شده) و هدایت همزمان تا 12 موشک با حداکثر برد هدایت 50 ناتیکال مایل (93 کیلومتر) برخوردار است. سامانه پدافندی Rif از سامانه فرماندهی و کنترل با پردازنده های چندگانه ، سیستم عیب یابی داخلی ، شبیه ساز رزمی و پنل های نظارت و کنترل برخوردار است. این مجموعه با سیستم های راداری ناو قابلیت ارتباطی دارد تا بدین صورت از رادارهای جستجو و اکتساب اهداف هوایی که بر روی ناو نصب شده اند به عنوان راداری کاشف و پیش اخطار سامانه پدافندی استفاده کند.

در حقیقت برد کشف و پیش اخطاری سامانه نیز به میزان برد رادارهای جستجوی هوایی ناو مرتبط است. بنا بر گفته برخی منابع واحد مدیریت و کنترل سامانه RIF از امکان دریافت اطلاعات هدف از سامانه های غیر راداری از جمله سیستم های پشتیبانی الکترونیکی (ESM) یا حسگرهای الکترواپتیکال (نظیر سیستم Tin Man در رزم ناو های کلاس Kirov یا سیستم Tee Plinth در ناو های کلاس اسلاوا و ناو Azov) نیز برخوردار است. بدین صورت سامانه پدافندی امکان دریافت اطلاعات از طیف وسیعی از سامانه های موجود بر روی ناو را دارد که از رادارهای جستجو و اکتساب اهداف هوایی تا تجهیزات الکترواپتیکال و پشتیبانی الکترونیکی هستند. با اینحال یک گزینه دیگر نیز در جهت نظارت هوایی و اکتساب اهداف برای سامانه وجود دارد و آن هم استفاده از رادار چند منظوره کنترل آتش Top Dome در حالت جستجو و اکتساب هدف است ، در این حالت سامانه پدافندی از دریافت اطلاعت اهداف از دیگر سامانه های شناسایی ناو بی نیاز خواهد بود.

پنل کنترل سامانه (البته در مدل های ابتدایی)

در زمان مقابله با هدف یا اهداف ، در ابتدا هدف کشف و شناسایی شده و جهت مقابله چندین پرتابگر به صورت همزمان برای پرتاب موشک توسط سامانه کنترل اتش انتخاب میشوند. پس از انتخاب پرتابگر اطلاعات اولیه همچون سمت و جهت هدف به واحد کنترل موشک ها منتقل شده (اماده سازی پیش از شلیک) و پس از آن درب محفظه پرتابگر باز شده ، موشک با اعمال فرمان شلیک به روش شلیک سرد با استفاده از محرک گازی از تیوب به بیرون پرتاب میشود و در ارتفاع 15 الی 20 متری (در برخی منابع 20 الی 25 متری) از عرشه ناو قرار میگیرد. در نهایت با روشن شدن پیشران ، موشک پرواز خود به سمت هدف را آغاز میکند. پس از گذشت 8 الی 10 ثانیه از پرتاب ، موشک به حداکثر سرعت و برد خود دست میابد و این درحالی است که به صورت لحظه ای امواج بازتابی از هدف را دریافت ، جهت پردازش به رادار مادر (یا واحد رادرای اصلی) ارسال کرده و دستور لازم برای تصحیح مسیر را تا لحظه اصابت دریافت میکند.

نرخ شلیک موشک در این سامانه ، در حدود یک موشک در هر 3 ثانیه است. سامانه Rif با استفاده از موشک های سری 5V55 از قابلیت رهگیری هدفی تا حداکثر سرعت 3.8 ماخ برخوردار است. انفجار موشک از طریق فیوز مجاورتی صورت میگیرد و به جهت وزن و قدرت انفجاری سر جنگی نیازی به اصابت مستقیم وجود ندارد و در صورت انفجار در نزدیکی هدف نیز آسیب های لازم جهت سرنگونی آن وارد خواهد شد. سامانه Fort-M/Rif-M که نسخه جدید و مدرنی از سامانه Rif است ، به نمونه ای از سامانه راداری 30N6 (مدل های مختلف با نام گذاری ناتو  Flap Lid /Tomb stone) و موشک های 48N6 مجهز شده. سامانه راداری مورد اشاره از نوع آرایه فازی بوده و قابلیت هدایت همزمان تا 16 موشک و درگیری همزمان تا 8 هدف را دارد ضمن اینکه از قابلیت های بالاتری در مقابله با جنگ الکترونیک نسبت به نمونه های پیشین برخوردار است.

نمونه دریاپایه سامانه راداری 30N6

موشک های 48N6 مورد استفاده در این سامانه از نظر طراحی مشابه نمونه های پیشین هستند با این تفاوت که به میزان اندکی در ابعاد تفاوت دارند ضمن اینکه سامانه های داخلی به روزی بر روی آن ها نصب شده و از برد 150 کیلومتری ، قابلیت مقابله با اهدافی تا سرعت 8 ماخ (و در برخی منابع تا 9 ماخ) و انجام مانور تا 25 جی برخوردارند. این میزان برد در حدود 2 برابر برد موشک های 5V55 مورد استفاده در سامانه Rif با برد 75 کیلومتر است. کلاهک این موشک نیز با انواع قبلی متفاوت بوده و از نوع انفجاری و ترکش زا با اثر متمرکز (Focused Effect) با وزن 143 کیلوگرم است. پروفایل پروازی این موشک نیز با موشک های 5V55 متفاوت است. در موشک48N6 برای مقابله با اهدافی همچون جنگنده ها در فاز پایانی ، موشک با اوج گیری به نقطه ای در بالای هدف رسیده و در نهایت به سمت آن شیرجه میزند و آن را مورد اصابت قرار میدهد.

به جز موشک 48N6 ، نسخه های جدیدتر آن از جمله 48N6E2 با بردی بیش از 150 کیلومتر نیز در سامانه Rif-M قابل استفاده هستند. علاوه بر این صنایع سازنده سامانه (آلماز آنتی و Altair)  از امکان استفاده از موشک های 9M96 در سامانه Rif-M (با انجام تغییرات در سامانه کنترل آتش) نیز خبر داده اند. این موشک ها که از اواخر دهه نود در حال توسعه هستند به عنوان جزئی از سامانه موشکی اس 400 محسوب میشوند و شامل نمونه های برد متوسط تا برد بلند هستند. در آخر لازم به ذکر است که سامانه Rif از قابلیت ارتفاع درگیری 25  الی 25000 متر (در منابع مختلف ارقام دیگری هم عنوان شده) برخوردار بود حال آنکه سامانه Rif-M از قابلیت پوشش ارتفاع  از 7 تا 30000 متر برخوردار است.

وضعیت

تاکنون حدود 15 نمونه از سامانه V601 Fort و نسخه های پیشرفته تر از آن تولید شده و این سامانه همچنان به مشتریان خارجی در صورت وجود عرض میشود. با اینحال در حال حاضر صرفا نیروی دریایی چین و روسیه از جمله کاربران آن هستند.

منبع : 

http://www.military.ir/forums/topic/29631-%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B3-300-%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87/