میلیتاری (Military) |مقالات نظامی

در این تاپیک قصد دارم به یکی از به روزرسانی های انجام شده در زرهی عراق بپردازم ، حاصل این به روزرسانی که بر روی تانک های تی 55 ، تانکی بود که در جریان نبرد کویت ، توسط نیروهای ائتلاف به عنوان معمای زرهی عراق شناخته شد و انیگما (به معنای معما) نام گرفت. ارتش عراق یکی از مهمترین و بزرگترین کاربران تانک های تی 55 و تی 54 ساخت شوروی بود و اولین بار در سال 1985 سفارشی جهت خرید 250 دستگاه تی 54 را به شوروی ارائه داد. دومین سفارش جهت خرید این تانک ها به سال 1965 و به تعداد 50 دستگاه منعقد گردید.

به دنبال جنگ اعراب و اسرائیل در سال 1973 که به جنگ یوم کیپور مشهور است ، عراق تعداد قابل توجهی از تانک های تی 54 خود را از دست داد.به دنبال این مسئله و جهت تقویت واحد های زرهی ، عراق تعداد 300 دستگاه تانک تی 55 را به شوروی سفارش داد. در طول دهه هشتاد و جنگ با ایران نیز عراق در حدود 50 دستگاه تی 55 از آلمان شرقی ، 400 دستگاه از لهستان ، 250 دستگاه از مصر ، 400 دستگاه از شوروی و احتمالا 150 دستگاه از رومانی دریافت کرد. در کنار خرید تی 54/55 ، عراق در دهه هشتاد میلادی در حدود 1500 دستگاه تانک تایپ 59 و 69 (تانک هایی که براساس تی 55.54 ساخته شدند) نیز از چین خریداری کرد.

تی 55 عراقی

تانک های تی 55/54  ساخت شوروی در کنار تانک های چینی تایپ 59 و 69 در طول جنگ ایران با عراق ، ستون فقرات زرهی عراق را تشکیل میدادند و البته تعداد قابل توجهی از آن ها در طول جنگ نابرابر هشت ساله با ایران یا منهدم گردید یا به غنیمت رزمندگان ایرانی درآمد. در اواخر جنگ با ایران (سال های 1987 الی 88 میلادی) ارتش عراق دریافت که تانک های تی 55 مورد استفاده خود فاقد قابلیت های لازم جهت تامین الزامات جنگ هستند بدین جهت برنامه های به روزرسانی را برای آن ها تدارک که البته مهمترین آن ها از جمله تانک انیگما در نهایت به جنگ با ایران نرسید و بعد ها در تهاجم به کویت و در نبرد با نیروهای ائتلاف مورد استفاده قرار گرفت.

اولین پروژه ارتقای تی 55 های عراقی M-77 (اختصاری از Modification 77) نام داشت که پروژه به روزرسانی گشترده شامل ارتقای تانک تی 55 در همه زمینه های حفاظت ، تحرک و قدرت آتش بود. در این پروژه با نصب تجهیزات و سیستم های تانک تی 72 ، تانک های تی 55 عراقی به روزرسانی میشدند. با انجام این پروژه ارتش عراق تانک های تی 55 ای را در اختیار میداشت که از نظر برخی قابلیت ها از جمله قدرت آتش با تانک های تی 72 برابری میکردند. این پروژه در نهایت به جهت هزینه بالا تعدیل شده و به صورت دیگریبا تمرکز برافزایش حفاظت تانک ادامه یافت که در نهایت به ساخت تانک انیگما ختم گردید.

تانک انیگما در عراق تحت پروژه M-77 شناخته میشود و انیگما همانطور که در ابتدای مطلب نیز عنوان شد ، در حقیقت نامی است که نیروهای ائتلاف در جریان نبرد کویت و پس از رویت این تانک ناشناخته و رمز آلود عراقی به آن دادند. از  تعداد تانک های تی 55 عراقی که به این استاندارد ارتقا یافتند ، اطلاع دقیقی در دست نیست و صرفا میتوان گفت که تانک های انیگما به صورت محدود و کم تعداد به ساخت رسیدند. تانک های انیگما به جهت قابلیت های حفاظتی و البته با توجه به محدودیت تعداد تولیدی ، به عنوان تانک فرماندهی جهت فرماندهی واحد های زرهی مجهز به تانک های تی 55/54 عراقی مورد استفاده قرار گرفتند.

همانگونه که پیشتر ذکر شد ، پروژه انیگما با تمرکز بر افزایش سطح حفاظت تانک های تی 55 عراقی اجرا گردید. بدین منظور متخصصین عراقی ، زرهی ترکیبی (کامپوزیتی) از نوع واکنشگر غیر فعال انفجاری را برای این تانک توسعه دادند که شامل سه لایه فولادی ، آلومینیومی و لاستیکی بود.زره  واکنشگر غیر فعال یا غیر انفجاری (Non-explosive and non-energetic) که اختصارا  به آن NERA یا NxRA گفته میشود ، نوعی از زره واکنشگر فاقد عناصر انفجاری است. این زره ها دارای یک لایه ضربه گیر و واکنشگر میانی (به صورت ساندویچی با لایه های دیگر) از عناصر منعطف همچون لاستیک هستند.

نمای برش خورده از زره انیگما

در اصابت پرتابه به این نوع از زره ، انرژی ناشی از اصابت توسط لایه ضربه گیر جذب شده و عمل پس زنی صفحه فوقانی زره و ایضا پرتابه تهدید به سمت بیرون توسط لایه منعطف ضربه گیرصورت میگیرد.(در حقیقت این لایه ضربه گیر به صورت یک عنصر واکنشگر عمل میکند). علاوه بر انتخاب ویژگی ترکیبی و واکنشگر غیر انفجاری زره، متخصصین عراقی از سه ویژگی دیگر نیز جهت افزایش سطح حفاظت تانک انیگما بهره گرفتند که این ویژگی ها زره فاصله دار یا Spaced Armor ، زره شیب دار یا Sloped Armor و زره قابل نصب و جداسازی (ماژولار) نام دارند.

زره شیب دار و تاثیر آن در افزایش حفاظت

در زره شیب دار با اعمال زاویه و به تبع آن افزایش مقطع صفحه زره ، حفاظت افزایش میابد. بدین ترتیب میتوان با حفظ وزن و قطر صفحات زره به سطح بالاتری از حفاظت دست یافت. به عنوان مثال حفاظت یک صفحه زرهی با زاویه 45 درجه در حدود دو برابر بیشتر از حفاظت همان صفحه زرهی با زاویه 90 درجه است. در زره فاصله دار نیز با ایجاد فاصله میان صفحات زره ، سطح حفاظت افزایش میابد که البته این افزایش به مواردی بستگی دارد. در اصابت پرتابه های شکافنده (انرژی جنبشی) چنانچه صفحات فاصله دار زره به صورت شیب دار نیز قرار گرفته باشند ، پرتابه با عبور از صفحات زره و سپس با قرارگیری در یک فضای خالی یا فاصله هوایی (Air gap) مابین صفحات ، از خط سیر مستقیم منحرف شده و با این انحراف به صورتی نام متعادل و با انحراف از مسیر مستقیم به صفحات زرهی دیگر برخورد میکند که این مسئله باعث فروپاشی یا کاهش قابل توجه نفوذ آن میشود.

در مورد تهدید پرتابه های مجهز به شکافنده خرج گود (یا شکافنده انرژی شیمیایی) تاثیر حفاظتی زره به این صورت است که خرج گود پرتابه تهدید را در صفحات ابتدایی زره فعال میکند و با عبور جریان شکافنده (موسوم به جت خرج گود) از صفحات نخستین و پس از آن قرارگیری در فاصله هوایی مابین صفحات زره ، از تمرکز جریان آن کاسته شده و توانایی کمتری برای نفوذ خواهد داشت. هر چه تعداد صفحات داخلی زره بیشتر بوده و جت خرج گود با فاصله هوایی بیشتری مابین صفحات مواجه شود به همان میزان میتوان به کاهش نفوذ آن امیدوار بود.

ویژگی سوم زره تانک انیگما ، ماژولاریتی یا قابلیت آن در نصب و جداسازی است که امکان ترمیم بخش های آسیب دیده زره تانک را در کمترین زمان ممکن فراهم می آورد. جهت افزودن این ویژگی به زره تانک ، صفحات زره در داخل بلوک هایی جعبه شکل قرار گرفته و این بلوک ها بر روی بدنه تانک نصب گردید. در مجموع 8 بلوک در بخش جلویی و چهار بلوک در بخش عقبی برجک ، 16 بلوک در طرفین و 4 بلوک در جلوی شاسی تانک نصب شده است. برای ساخت این جعبه ها از صفحات زرهی تانک های غیر عملیاتی از رده خارج و ایضا تانک و ادوات زرهی ایرانی به غنیمت درآمده (همچون صفحات جانبی شاسی تانک های چیفتن) استفاده شد که این اقدام به منظور کاهش هزینه تولید صورت میگرفت.

بلوک های زرهی بخش های مختلف بدنه انیگما

عراقی ها به جهت گران بودن ترکیب زرهی یاده شده (شامل استفاده از صفحات فولادی ، آلومینیومی و لاستیکی) ، ترکیب ثانویه و کم هزینه ای نیز برای زره تانک انیگما توسعه دادند که شامل استفاده از لایه های سیمانی با مقاومت بالا در میان صفحات زره به جای لایه های آلومینیومی و لاستیکی بود. البته این ترکیب زرهی در مقایسه با ترکیب نخست حفاظت به مراتب کمتری را تامین میکرد (با مقاومتی در حدود یک چهارم الی یک پنجم ترکیب زرهی اصلی). بسته ارتقای حفاظت نصب شده بر این تانک در حدود 4.5 الی 5 تن بر وزن آن افزوده است ضمن اینکه بلوک های زره نصب شده بر برجک ، تعادل وزنی آن را نیز به سمت جلو برهم زده اند بدین جهت است که چهار بلوک زره نصب شده درعقب برجک با فاصله از برجک نصب شده اند تا به این صورت به عنوان وزنه تعادل عمل کرده و عقب و جلوی برجک را به تعادل وزنی نزدیک کنند.

جدی ترین عرصه آزمایش حفاظت تانک های انیگما ، جنگ کویت و مقابله نیروهای ائتلاف با حمله عراق به این کشور بود. در این جنگ (خصوصا نبرد خفجی) تانک های انیگما به عنوان تانک های فرماندهی در یگان های زرهی گارد ریاست جمهوری عراق مورد استفاده قرار گرفته و با تهدید موشک های ضد تانک رو به رو شدند. در یک نمونه دو موشک ضد تانک میلان (شلیک شده از بالگرد) به سمت یک تانک انیگمای عراقی شلیک شد که زره تانک هر دو موشک را دفع کرده و تانک از این حمله جان سالم به در برد. البته در کنار این مسئله ، مواردی از انهدام این تانک نیز در جریان مقابله با نیروهای ائتلاف ثبت شده است.

نمای گرافیکی از زره بخش های مختلف + ابعاد آن

در جریان جنگ کویت تعدادی تانک انیگما به غنیمت نیروهای ائتلاف درآمد که در نهایت تا سال 1991 توسط امریکایی ها مورد بررسی و آزمایش قرار گرفتند. در جریان آزمایشات صورت گرفته مشخص شد که ترکیب زرهی به کار رفته در ارتقای حفاظت این تانک ، بسیار موثر بوده و تانک های انیگما از جهت حفاظت با تانک های تی 72 عراقی قابل رقابت و بعضا برتر بوده اند. این تانک از نظر تسلیحات و سیستم کنترل آتش مشابه تانک های T-55A عراقی بوده و از توپ 100 میلیمتری بدون خان D-10T در کنار دو تیربار 7.62 میلیمتری هم محور با توپ و 12.7 میلیمتری فرمانده بهره میبرد. لازم به ذکر است که در برخی منابع از ارتقای تجهیزات دید در شب این تانک صحبت به میان امده که این مسئله چندان قابل تایید نیست.

نمای داخلی

احتمال اصابت به هدف در سیستم کنترل آتش این تانک در زمان شلیک در حرکت با سرعت 12 کیلومتر در حدود 60 درصد تخمین زده میشود.از جمله تجهیزات نصب شده بر تانک انیگما ، سیستم اطفاء خودکار حریق و سیستم حفاظت ش.م.ر است. تانک انیگما دارای چهار خدمه شامل توپچی ، راننده ، فرمانده و بارگذار بوده و از پیشرانه دیزلی مدل V-55 با توان 580 اسب بخار نیرو میگیرد. نسبت رانش به وزن این تانک در حدود 14.1 اسب بخار بر تن (با وزن 41 تنی) ، حداکثر سرعت جاده ای آن 40 کیلومتر و حداکثر برد آن با مخازن سوخت خارجی در حدود 350 کیلومتر است.

پس از جنگ کویت وضعیت تانک انیگما تا مدت ها به صورتی رمز آلود باقی ماند. اینکه این تانک در چه تعدادی منهدم شده یا به غنیمت درامده و یا پس از جنگ کویت در ارتش عراق در چه وضعیتی قرار دارد ، نامشخص بود. امروزه میتوان گفت که هیچ نمونه ای از این تانک در اختیار ارتش عراق قرار ندارد و عمده آن ها در جنگ منهدم شده و باقی مانده آن ها نیز یا به غنیمت نیروهای ائتلاف درآمده و هم اکنون در موزه های نظامی بریتانیا و آمریکا در معرض نمایش قرار دارند و یا توسط ارتش عراق پس از جنگ با کویت کنار گذاشته شده و اوراق شده اند. هر چند تاکنون اطلاعاتی از این تانک منتشر شده است اما همچنان نکات مبهم قابل توجهی در مورد این تانک وجود دارد که آن را به معمایی برای دوستداران مباحث زرهی تبدیل میکند.

منبع :

http://www.military.ir/forums/topic/29555-%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%AF%D9%85%D8%A7-%D8%9B-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D8%B1%D9%87%DB%8C-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82/#entry474226