میلیتاری (Military) |مقالات نظامی

تانک تی-۷۲ یک تانک اصلی میدان نبرد است که تولید آن از اوایل دهه ۱۹۷۰ در شوروی آغاز شد. این تانک شباهت‌هایی با تانک قدیمی‌تر اما پیشرفته‌تر تی-۶۴ دارد. تی-۷۲ پس از تانک دیگر شوروی‌ها؛ تی-۵۴/۵۵ پرتیراژترین تانک تولیدشده پس از جنگ جهانی دوم است و در مجموع بیشتر از ۲۵ هزار دستگاه از آن ساخته شده و کماکان برای مشتریان خارجی تولید میشود که توسط ده ها کشور مورد استفاده قرار گرفته‌است. تانک تی-۹۰ مدل توسعه‌یافته تی-۷۲ و جدیدترین تانک ارتش روسیه محسوب می‌گردد. سلاح اصلی این تانک، یک قبضه توپ بدون خان کالیبر ۱۲۵ میلیمتری از نوع ۲A۴۶M است.

پیدایش

تی-۶۴ که کمی قبل از تی-۷۲ به ارتش شوروی پیوسته بود را باید یکی از مدرن‌ترین تانک‌های زمان خود دانست. البته این تانک مشکلاتی در موتور و سیستم آتش خود داشت و هزینه ساخت آن به نسبت کاراییش زیاد بود. به همین جهت ارتش سرخ و نیروهای پیمان ورشو قادر نبودند با این تانک لشکرهای زرهی خود را نوسازی کنند. در سال ۱۹۶۷ موتور قدیمی وی-۴۶ تی-۶۴ با یک موتور جدید جایگزین شد و با اصلاح بخش‌های دیگر تانک جدیدی متولد گردید که تی-۷۲ نام گرفت. در فاصله سال‌های ۱۹۷۱ تا ۱۹۷۳ آزمایش‌های لازم بر روی این تانک صورت گرفت و پس از آن کارخانه چلیابینسک با توقف تولید تانک‌های تی-۶۲ و تی-۵۵ به تولید تانک جدید تی-۷۲ روی آورد. Uralvagonzavod اولین نمونه را با توپ ۱۲۵ م م و موتور وی۴۵-ک درسال ۱۹۶۸ با نام شی ۱۷۲ تولید کرد.پس از انجام آزمایشهای بسیار سخت برروی تی-۶۴آ برای برطرف کردن یک سری مشکلات کوچک شی ۱۷۲ در سال ۱۹۷۰ از نوع طراحی شد.

تی-۷۲ بی۳ روسیه

تولید سریالی شی ۱۷۲ در زمان صلح امکان پذیر نبود،در یک روند سیاسی غیر روشن حکم شماره۳۲۶-۱۱۳ ابلاغ شد،که اجازه تولید شی۱۷۲ را در اتحاد جماهیر شوروی از تاریخ ۱ دسامبر ۱۹۷۲ میداد و Uralvagonzavod را از تولید تی-۶۴ آ رها میکرد. دسته اول با نام شی۱۷۲ م ساخته شد و بعد از تغییراتی دوباره در سال ۱۹۷۳ مورد آزمایش قرار گرفت واین حکم به نام تی-۷۲ مورد موافقت قرار گرفت.

تی ۷۲ از بدو تولید مورد توجه و استقبال ارتش شوروی قرار گرفت. این تانک به جز کشورهای بلوک شرق در بسیاری از کشورهای جهان مورد استفاده قرار گرفت و در برخی کشورها تحت لیسانس ساخته میشود.

تاریخچه تولید و توسعه

تی-۷۲ متداول‌ترین تانک دهه هفتاد در بین کشورهای پیمان ورشو بود. این تانک همچنین به کشورهای دیگری از جمله فنلاند، هند، ایران، عراق، سوریه و یوگسلاوی نیز صادر شد که در برخی از این کشورها تحت لیسانس یا بدون مجوز مونتاژ نیز می‌گردد. لهستان و چکسلواکی از جمله کشورهایی بودند که قبل از فروپاشی شوروی تی-۷۲ را در داخل خاک خود تولید می‌کردند. مدل بهینه‌سازی‌شدهٔ این تانک در یوگسلاوی با نام ام-۸۴ تولید می‌شد که در دهه ۸۰ صدها دستگاه از آن صادر گردید. چندین کشور به علاوه روسیه و اوکراین نیز تانک‌های تی-۷۲ خود را مورد نوسازی قرار داده‌اند که از آن جمله می‌توان به مدل پی‌تی-۹۱ ساخته شده در لهستان اشاره کرد.

لیزر مسافت‌یاب در حدود سال ۱۹۷۸ بر روی تانک نصب شد نمونه های قبلی دارای مسافت‌یاب نوری بودند که از آنها در مسافتهای کمتر از ۱۰۰۰ متر نمیشد استفاده کرد برخی نمونه های صادراتی تا سال ۱۹۸۵ فاقد مسافت یاب لیزری بود. در اواخر دهه ۱۹۸۰ زره تی-۷۲ های شوروی با زره‌های واکنشی نیز پوشانده شد (همچنین برخی کشورهای تولید کننده در نقاط دیگر دنیا).

در سال ۱۹۸۵ طراحی تی-۷۲ مورد بازنگری کلی قرار گرفت که در نتیجه آن زره تانک قطورتر شده و از موتور قویتری با قدرت ۸۴۰ اسب بخار در آن استفاده شد. سیستم کنترل آتش تانک نیز ارتقا یافت که به موجب آن تی-۷۲ قابلیت نصب و شلیک موشک‌های ضدتانک هدایت‌شونده را نیز پیدا کرد و به عنوان استاندارد، زره تمام تی-۷۲ ها به زره‌های واکنشی نیز مجهز شدند. با این تغییرات تی-۷۲ تقریبا تبدیل به تانکی قویتر از تانک تی-۸۰ شد که قیمت بالاتری داشت. تی-۷۲بی از معروفترین مدل‌های بهینه‌سازی سال ۱۹۸۵ بود. آخرین به روز رسانی تی-۷۲ به سال ۲۰۰۰ باز می‌گردد که این تانک با مجهز شدن به دوربین حرارتی دید در شب و زره مقاوم در برابر اورانیوم ضعیف شده ارتقا یافت.

دارای زره کامپوزیت در جلوی برجک

یکی از ویژگی‌های تانک تی-۷۲ قابلیت‌های جنگی کاملاً متفاوت مدل‌های اصلی و مدل‌های صادراتی آن است. در حالی‌که ارتش شوروی و کشورهای عضو پیمان ورشو و متحدین اصلی آن‌ها مدل‌های اصلی این تانک را دریافت می‌کردند. کشورهای دیگر (عمدتاً کشورهای خاورمیانه) تنها امکان خرید مدل‌های صادراتی بسیار نامرغوب‌تر آن را داشتند. تی-۷۲ام مدل صادراتی «تی-۷۲آ» و تی-۷اس مدل صادراتی «تی-۷۲بی» است که زره، سیستم کنترل آتش، تجهیزات هدف‌گیری و مهمات و گلوله‌های آن بسیار ضعیف‌تر از مدل‌های اصلی است. همچنین سیستم حفاظتی اتمی-میکروبی-شیمیایی در تی-۷۲ام وجود ندارد و در تی-۷۲اس بسیار ساده است. هدف اصلی از فروش مدل‌های نامرغوب به کشورهای دیگر معروف به «مدل میمون» که در دیگر سلاح‌های استراتژیک شوروی مثل تانک تی-۶۲، خودرو رزمی پیاده‌نظام ب‌ام‌پ-۱، جنگنده میگ-۲۳ و بمب‌افکن توپولف-۲۲ هم سابقه دارد، به اشتباه انداختن غربی‌ها در مورد قابلیت‌های جنگی سلاح‌های شوروی بود.[۴] جنگ ۱۹۹۱ خلیج فارس یکی از نبردهایی بود که تفاوت قابل توجه تی-۷۲های صادراتی با مدل‌های اصلی را نشان داد. در این جنگ قوای زرهی عراق که صدها تی-۷۲ام و تی-۷۲ تولید عراق معروف به «شیر بابل» را در اختیار داشت به طور کامل منهدم شد و تانک‌های تی-۷۲ علی‌رغم صدها دستگاه تلفات حتی نتوانستند به یک تانک ام۱ آبرامز آمریکایی یا چلنجر۱ انگلیسی آسیب جدی برسانند، در حالی‌که از نظر فنی توپ ۱۲۵ م‌م تی-۷۲ قدرت شکست هر تانک مدرنی را دارد.

کاربران فعلی تی-۷۲ به رنگ قرمز روشن و کاربران سابق به رنگ قرمز تیره

مدلها

مدلهای اصلی تی-۷۲ در اتحاد جماهیر شوروی سابق و روسیه تولید شده اند.حرف ک بیانگر تانک فرمانده میباشد مانند تی-۷۲ک و حرف وی بیانگر زرهواکنشی میباشد مانند تی-۷۲ وی.

تی-۷۲ اورال(۱۹۷۳)

مدل پایه مجهز به یک توپ ۱۲۵ م م بی خان و فاصله یاب نوری.

تی-۷۲آ(۱۹۷۹)

اضافه شدن فاصله یاب لیزری و سیستم کنترل آتش الکترونیکی،جلو و بالای برجک با زره کامپوزیت به شدت تقویت شد، استاندارد نصب زره واکنشی، نارنجک اندازهای دود زا، زره های شناور نصب شده ب روی گل پخش کن ها، تغییرات داخلی.

تی-۷۲ ام

نسخه صادراتی مدل میمون، شبیه نمونه آ اما فاقد زره کامپوزیت با سیستم تسلیحاتی کاهش داده شدهمانند فقدان سیستم کنترل آتش.

تی-۷۲ اس آی ام ۱

افزایش زره واکنشی و زره خنثی کننده، سیستم کنترل جدید، سیستم ناوبری و در مدلهای لهستانی سیستم کنترل آتش با مسافت یاب لیزری و گرمایاب و سیستم تشخیص دوست از دشمن.

تی-۷۲(۱۹۸۵)

توپ اصلی جدید، تثبیت کننده توپ، سیستم آتش، قابلیت شلیک موشک هدایت شونده 9M119 Svir، نصب زره اضافی از جمله زره ۲۰ م م تکه دوزی شده در جلوی بدنه.تقویت موتور با قدرت ۸۴۰ اسب بخار.

تی-۷۲ در روسیه

تی-۷۲بی ارتش بلاروس

مشخصات

 خاستگاه   اتحاد جماهیر شوروی
تاریخچه خدمت     ۱۹۷۳ - تاکنون
طراح     Kartsev-Venediktov
تاریخ طراحی     ۱۹۷۳ - ۱۹۶۷
سازنده     Uralvagonzavod
قیمت واحد     ۱ تا ۲ میلیون دلار (در ۲۰۰۹)
تاریخ تولید     ۱۹۷۱ تاکنون
تعداد تولید شده     بیش از ۲۵ هزار
خصوصیات
وزن     ۴۱٫۵ تن
طول     ۶٫۹۵ متر
عرض     ۳٫۵۹ متر
خدمه     ۳ نفر
زره     فولاد و زره کامپوزیت
تسلیحات
اولیه     توپ ۱۲۵ م‌م بدون خان 2A46M
تسلیحات ثانویه
 مسلسل ۷٫۶۲م‌م پی‌کا هم‌محور توپ
مسلسل ضدهوایی ۱۲٫۷م‌م NSVT
موتور     V-12 دیزلی ۷۸۰ اسب بخار
قدرت/وزن     ۱۸٫۸اسب بخار به تن
سوخت ظرفیت     ۱٬۲۰۰ لیتر
بردموثر     ۴۶۰ کیلومتر- ۷۰۰کیلومتر (با باک سوخت اضافی)
سرعت     جاده: ۶۰ کیلومتر بر ساعت

کاربران فعلی

•  آبخاز ۴۰
•  الجزایر ۵۰۰
•  آنگولا ۲۲ دستگاه تی-۷۲ام۱ در سال ۱۹۹ از بلاروس خریداری شد.
•  ارمنستان ۱۶۰
•  جمهوری آذربایجان ۱۸۰ تی-۷۲ آ و بی
•  بلاروس ۱۴۶۵ تی-۷۲بی
•  بلغارستان ۱۶۰ تی-۷۲ام۲ فعال و تعداد زیادی در ذخیره
•  کوبا حدود ۵۰
•  جمهوری چک
•  جیبوتی ۴۰ دستگاه از یمن خریداری شد.
•  اتیوپی ۵۰ دستگاه از یمن خریداری شد. ۲۰۰ دستگاه در سال ۲۰۱۱ به اوکراین سفارش داده شد.
•  گرجستان
•  مجارستان۱۹۵ دستگاه تی-۷۲ام و تی-۷ام۱ در سال ۲۰۰۸
•  هند ۱۹۰۰ دستگاه تی-۷۲ام و تی-۷ام۱ در سال ۲۰۰۸
•  ایران اولین بار در جریان جنگ ایران و عراق تعدادی از تانک‌های تی-۷۲ به غنیمت گرفته شد.^[۵] در سال ۱۹۹۳ قراردادی برای خرید و مونتاژ هزار تانک تی-۷۲ با روسیه امضا رسید که پس از تحویل تنها ۴۲۲ دستگاه ناتمام ماند. در همین سال ۱۰۴ دستگاه تانک تی-۷۲ام۱ از لهستان خریداری شد. بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۲ هم ۳۷ دستگاه تی-۷۲ام۱ احتمالاً دست‌دوم از بلاروس خریداری شد. تانک‌های ایران همگی از مدل‌های صادراتی تی-۷۲ام۱ و تی-۷۲اس هستند.^[۶]
•  عراق ۱۰۰۰ دستگاه از انواع تانک تی-۷۲ در زمان صدام در اختیار ارتش عراق بود. تعداد زیادی از این تانک‌ها در جنگ خلیج فارس، بمباران‌های ۱۹۹۸ و عملیات اشغال عراق در ۲۰۰۳ از بین رفت. در سال ۲۰۰۹ ارتش جدید عراق تعداد ۱۲۰ دستگاه تانک از نیروهای ناتو دریافت کرد.^[۷]
•  قزاقستان ۹۸۰
•  کنیا
•  قرقیزستان ۲۱۵
•  لیبی
•  مقدونیه
•  مراکش ۲۰۰
•  میانمار ۱۳۹ تی-۷۲اس
•  کره شمالی
•  لهستان
•  روسیه ۱۲۰۰ دستگاه تی-۷۲ به صورت فعال و ۸۰۰۰ دستگاه ذخیره.
•  اسلواکی ۳۳ تی-۷۲ ام۱ که در سال ۲۰۱۱ از خدمت خارج شدند.
•  سودان جنوبی
•  اوستیای جنوبی ۱۰ تی-۷۲ب که از گرجستان به غنیمت گرفته شد.
•  سوریه ۱۶۰۰
•  تاجیکستان ۴۴
•  ترکمنستان ۷۰۲
•  اوکراین ۱۱۸۰ دستگاه. بیشتر آن‌ها با تی-۸۰ و تی-۸۴ جایگزین شده و تعدادی در نیروهای ذخیره هستند.
•  ازبکستان ۷۰
•  ونزوئلا قرارداد خرید ۹۲ دستگاه تی-۷۲ از روسیه در سال ۲۰۰۹ به همراه موشک‌های دفاع هوایی اس-۳۰۰ امضا شد. ارزش قرارداد ۲٬۲ میلیارد دلار بود و به صورت وام بود. تانک‌های تی-۷۲ برای جایگزینی تانک‌های قدیمی آام‌ایکس-۳۰ فرانسوی خریداری شدند.^[۸]
•  ویتنام
•  یمن

کاربران سابق

•  آلمان شرقی
•  فنلاند
•  آلمان
• شوروی

•  رومانی
• یوگوسلاوی

عملیات‌ها

    ۱۹۸۰–۱۹۸۸ جنگ ایران و عراق
    ۱۹۸۲- جنگ‌های داخلی لبنان
    ۱۹۸۳– جنگ‌های داخلی سری لانگا
    ۱۹۸۶-۱۹۸۹ جنگ‌های جنوب آفریقا
    ۱۹۸۸–۱۹۹۴ جنگ قره باغ بین آذربایجان و ارمنستان
    ۱۹۸۸–۱۹۹۳ جنگ‌های داخلی گرجستان
        ۱۹۹۱–۱۹۹۲ جنگ اوستیای جنوبی
        ۱۹۹۲–۱۹۹۳ جنگ آبخازیا
    ۱۹۹۰–۱۹۹۱ جنگ خلیج فارس
    ۱۹۹۰–۲۰۰۲ جنگ‌های داخلی سیرالئون
    ۱۹۹۱–۲۰۰۱ جنگ‌های یوگسلاوی
        ۱۹۹۱–۱۹۹۵ جنگ‌های استقلال کرواسی
        ۱۹۹۸ جنگ‌های کوزوو
        ۲۰۰۱ درگیری‌های مقدونیه
    ۱۹۹۴ درگیری‌های داخلی اوگاندا
    ۱۹۹۴–۱۹۹۹ جنگ‌های داخلی چچن
    ۲۰۰۱ درگیری‌های مراکش در صحرای غربی
    ۲۰۰۳ اشغال عراق
    ۲۰۰۸ جنگ اوستیای جنوبی
    ۲۰۱۱- درگیری‌های داخلی لیبی علیه معمر قذافی
 

/ویکیپدیا/